Biograf Berniniego Giambattista Passeri opisuje go jako człowieka autorytarnego, często aroganckiego, nieznoszącego sprzeciwu, zazdrosnego o każdego, kto zjednywał sobie uznanie papieża. Uwielbiany, otoczony gronem wielbicieli, już przez sobie współczesnych uważany był za artystycznego geniusza, następcę boskiego Michała Anioła (Michelangelo Buonarroti). Zabiegano o jego prace i projekty, i to on wybierał sobie zleceniodawców. Jego porywczy charakter i dalekie od przyzwoitości czyny okresu młodości, jak zlecenie oblania kwasem swej kochanki i prawie uśmiercenie brata z powodu tejże kobiety, były mu wybaczane i ignorowane. Nawet jego własna matka, skarżąc się na syna i jego zachowanie w stosunku do brata, w liście do papieskiego bratanka stwierdziła, że ten zachowuje się „jakby był władcą ziemi”. Papież Urban VIII, który nobilitował artystę, nadając mu tytuł cavaliere, wybaczyłby swemu faworytowi zapewne i więcej, sądząc po słowach, jakie miał do niego wypowiedzieć: „Wielkie jest Wasze szczęście cavaliere, widzieć kardynała Maffeo Barberiniego jako papieża, jednak wiele większym szczęściem jest dla Nas, że życie kawalera Berniniego przypada na nasz pontyfikat”. Czyż można było sobie wyobrazić słowa większego podziwu?

Nauczycielem Berniniego był jego ojciec Pietro, który po przybyciu do Rzymu pozyskiwał w mieście zlecenia na prace rzeźbiarskie. Podglądając go i naśladując, Gian Lorenzo wnet prześcignął go w kompozycji dzieł, ich wykonaniu i pomysłowości. Aż trudno uwierzyć, że jego pierwsza grupa – Koza Amaltea z małym Zeusem i satyrem wykonana została przez jedenastoletniego chłopca (Galleria Borghese).

Pierwsze prace artysty (oprócz posągów św. Sebastiana i św. Wawrzyńca) zamówił kardynał nepot Scipione Borghese, siostrzeniec papieża Pawła V. To on, obok kardynała Maffeo Barberiniego (czyli późniejszego Urbana VIII), zauważył wybitny talent Gian Lorenza i powierzył mu pracę nad rzeźbami przeznaczonymi dla ozdoby jego powstającej właśnie galerii sztuki (Galleria Borghese). Za czasów Urbana VIII trzydziestojednoletni artysta objął zaszczytną funkcję architekta Fabryki Świętego Piotra (Fabbrica di San Pietro), czyli posadę, którą kiedyś dzierżył sam Michał Anioł. W związku z licznymi zleceniami Bernini musiał stworzyć pokaźny warsztat specjalizujący się w pracach, których on sam był bardzo często jedynie projektantem. To może tłumaczyć obfitość dzieł (ponad 100), ale też projektów architektonicznych, które w przeciągu 50 lat kariery wyszły spod jego ręki.

Po śmierci Urbana VIII Bernini popadł w niełaskę następnego papieża Innocentego X. Powodem była niechęć tego ostatniego do faworyta jego poprzednika, którego, podobnie jak cały ród Barberini, po prostu nie znosił. Samemu Berniniemu zarzucono, zresztą nie bez racji, że nie dopilnował obliczeń statycznych przy budowie wież mających flankować front bazyliki św. Piotra (San Pietro in Vaticano), czego rezultatem było tąpnięcie jednej z nich. Wieża, która groziła zawaleniem i uszkodzeniem fasady świątyni, została zburzona. Jednakże Bernini nadal cieszył się poważaniem zleceniodawców, a następny papież – przedstawiciel rodu Chigi, Aleksander VII, powierzył mu swoje najważniejsze artystyczne przedsięwzięcia. Także kolejni – Klemens IX i Klemens X – korzystali z jego usług, jedynie Innocenty XI, ascetycznie podchodzący do sztuki i nieprzychylnie patrzący na rabujące papieski skarbiec fundacje, powierzył mu tylko okrycie nagiej personifikacji Prawdy, zdobiącej nagrobek jego poprzednika (Aleksandra VII).

Bernini uchodził za największego żyjącego artystę swych czasów i cieszył się sławą nie tylko na Półwyspie Apenińskim. O jego rzeźby i projekty architektoniczne zabiegali władcy Francji, Anglii i Hiszpanii. Jego prace, pełne życia i patosu, a kiedy indziej dramatycznych czy wręcz ekstatycznych gestów i ruchów, sugestywnie wyrażające wewnętrzne napięcie przedstawianych postaci, ale też proste, niemniej doskonale oddające psychikę portretowanych popiersia wyznaczyły nowe drogi sztuce europejskiej. Podobnie monumentalna, prosta w swej formie architektura, naznaczona powrotem do form sztuki antycznej – wielkiego porządku, tympanonów, portyków i kolumn – otwierała drogę dla baroku klasycznego, stojącego w całkowitej opozycji do tej jego wersji, którą w swych projektach proponował konkurent Berniniego – Francesco Borromini.

Bernini rzeźbił i projektował do ostatnich swoich dni. Gdy kilka dni przed śmiercią osłabiony zauważył, że nie ma czucia w prawej ręce, powiedział ponoć do swego syna: „Słuszną rzeczą jest, by dłoń, która za życia zrobiła tak wiele, przed śmiercią zaznała spoczynku”. W momencie śmierci pozostawił swym potomkom wielki jak na tamte czasy majątek – 400 tysięcy skudów.

Miejsce pochówku Gian Lorenza Berniniego – w rodzinnym grobowcu w posadzce bazyliki Santa Maria Maggiore, po prawej stronie, niedaleko ołtarza głównego – dla niewtajemniczonych pozostaje właściwie niezauważalne. Dekoruje je tylko napis łaciński, który brzmi: SZLACHETNA RODZINA BERNINI CZEKA NA SWE ZMARTWYCHWSTANIE.

Najważniejsze rzeźby i budowle Berniniego w Rzymie:

Galleria Borghese

• Eneasz, Anchizes i Askaniusz w czasie ucieczki z Troi (1619)
• Porwanie Prozerpiny (1622), prezent kardynała Scipione Borghesego dla kardynała Ludovico Ludovisiego 
• Dawid (1623–1624), zlecenie dla kardynała Alessandra Peretti Montalto, po jego śmierci dzieło zakupione przez kardynała Scipione Borghesego 
• Apollo i Dafne (1622–1625), zlecenie dla kardynała Scipione Borghesego 
• Prawda (1646–1652)
• Popiersie Scipione Borghesego (1632), dwie wersje 

Musei Capitolini (Muzea Kapitolińskie)

• Posąg papieża Urbana VIII 

Galleria Doria Pamphilj

• Popiersie papieża Innocentego X 

Galleria Nazionale d'Arte Antica, Palazzo Barberini

• Portret papieża Urbana VIII (obraz)
• Popiersie papieża Urbana VIII dwie wersje
• Popiersie kardynała Antonia Barberiniego
• Popiersie papieża Klemensa X

Kościół Santa Bibiana

• Posąg św. Bibiany (1624–1626) – wsparta na kolumnie stojąca postać ze zwróconymi w górę oczyma stanie się wzorem dla późniejszych wizerunków męczennic 
• fasada kościoła 

Piazza Navona

• Fontana dei Quattro Fiumi (fontanna Czterech Rzek) (1649), zlecenie papieża Innocentego X, choć niektórzy twierdzą, że do projektu przekonała papieża jego szwagierka Olimpia Maidalchini.
• Fontana del Moro 

Piazza Barberini

•       Fontana del Tritone (fontanna Trytona) (1642–1643) 
•       Fontana delle Api (fontanna Pszczół)

Piazza Santa Maria sopra Minerva

• Obelisk Minerveo

Bazylika San Pietro in Vaticano i jej otoczenie

• Baldachim (1633), trzydziestometrowa kopuła z brązu ważąca 90 ton i wznosząca się nad grobem św. Piotra stanowiła oprawę dla umieszczonego w tym miejscu tzw. ołtarza papieskiego. Projekt zlecono 25-letniemu Berniniemu dzięki protekcji Urbana VIII
• Projekt przestrzeni podkopułowej (1629–1638) zaadaptowanej przez Berniniego dla ekspozycji świętych relikwii w balkonach zdobionych skręconymi kolumnami 
• Św. Longin (1628–1638), przedstawiony ze swoim atrybutem – lancą 
• Grobowiec papieża Urbana VIII (1647), wykonany w trzy lata po śmierci papieża z kararyjskiego marmuru i pozłacanego brązu – potężna sylwetka zasiadającego na tronie papieża, który władczym gestem pozdrawia wiernych
• Ołtarz główny, tzw. Katedra św. Piotra (1666), ukazujący biskupi tron św. Piotra (według tradycji na nim miał zasiadać Piotr w czasie głoszonych kazań)
• Scala Regia (1663–1664), usytuowane po prawej stronie bazyliki jedno z wejść do pałacu Apostolskiego
• Założenie placu św. Piotra (Piazza di San Pietro) (1655–1667) – z polecenia Aleksandra VII Bernini wykreował przed bazyliką św. Piotra (San Pietro in Vaticano) olbrzymi, okrągły plac otoczony kolumnadą
• Grobowiec papieża Aleksandra VII (1678), wykonany wiele lat po śmierci papieża, a finansowany przez jego bratanka, kardynała Flavia Chigi, znajduje się w lewej nawie bazyliki watykańskiej 

Bazylika  Santa Maria del Popolo

• Posągi Habakuka i Daniela  w kaplicy Chigich

Kościół San Lorenzo in Lucina

• Popiersie Gabriele Fonseki (1672), zlecenie zaufanego lekarza Innocentego X 

Kościół San Francesco a Ripa

• Posąg bł. Ludwiki Albertoni (1674), zlecenie kardynała Paluzzo Paluzzi Altieri degli Albertoni, nepota papieża Klemensa X, inicjatora stworzenia rodowej kaplicy w kościele 

Kościół Sant'Andrea al Quirinale

• Projekt kościoła na planie elipsy  (1658–1670)

Kościół Sant’Andrea delle Fratte

• Dwa Anioły, własnoręcznie wykonane przez artystę

Bazylika Santa Maria sopra Minerva

• Pomnik nagrobny Marii Raggi

Kościół Santa Maria della Vittoria

• Ekstaza św. Teresy  (1647–1651), grupa ołtarzowa wykonana na zlecenie weneckiego kardynała Federica Cornaro

Kościół San Giovanni dei Fiorentini - Museo di Arte Sacro

• Popiersie Antonia Cepparelliego
• Popiersie Antonia Coppolego

Dawna zakrystia kościoła Santa Maria in Monserrato

• Popiersie Pedro Montoya