Mało znany prorok Habakuk zawdzięcza swą światową sławę na polu sztuki tak naprawdę temu właśnie marmurowemu posągowi znajdującemu się w kaplicy Chigich w bazylice Santa Maria del Popolo. Najważniejszy przedstawiciel rodu Chigi, papież Aleksander VII, poświęcił jej sporo starań, gdy w 1652 roku zjechał do Rzymu (jeszcze jako kardynał Fabio Chigi) i zapragnął ją odnowić i przysposobić jako miejsce własnego pochówku. Nie wiedział jeszcze, że kilka lat później zostanie papieżem. Ale nawet wtedy, gdy zmienił plany i zdecydował się spocząć w bazylice San Pietro in Vaticano (pomnik nagrobny papieża Aleksandra VII), kaplica rodowa nadal zaprzątała jego uwagę. Zachwycały go coraz to nowe pomysły genialnego rzeźbiarza i architekta, ale też twórcy scenografii teatralnych, Gian Lorenza Berniniego, który czuwał nad modernizacją kaplicy. Obaj najwyraźniej pragnęli uczynić z niej prawdziwą perłę sztuki.

Do znajdujących się w niej, zaprojektowanych przez Rafaela i wykonanych przez Lorenzettiego jeszcze w poprzednim stuleciu, rzeźb Jonasza i Eliasza papież zamówił dwie kolejne. W ten sposób z każdego rogu pomieszczenia wyłaniają się umieszczone w niszach postacie starotestamentowych proroków. O ile Jonasz i Eliasz są symbolami uratowanych, to wyrzeźbieni przez Berniniego Daniel i Habakuk odnoszą się do samego aktu boskiej interwencji. Artysta rozpoczął pracę od posągu Daniela (1557) i najprawdopodobniej inspirował się charakterystycznym skrętem ciała, w jakim został przedstawiony bohater antycznej rzeźby – Laokoon (Grupa Laokoona), przechowywanej w Watykanie. A co było inspiracją dla takiego a nie innego przedstawienia Habakuka? Najpewniej fresk Michała Anioła ukazujący proroka Jonasza (sklepienie Kaplicy Sykstyńskiej), tyle że ujęty w lustrzanym odbiciu.

Habakuk z aniołem, fragment, Gian Lorenzo Bernini, kaplica Chigich, bazylika Santa Maria del Popolo

Zobaczmy zatem, jak Bernini przekuł w kamień słowa Biblii, z których dowiadujemy się, że Habakuk dopiero co ugotował polewkę i wrzucił do niej kawałki chleba. Wybiera się na pole, aby zanieść ją żniwiarzom. W tym momencie przybywa do niego anioł i mówi to, co nakazuje mu Bóg. Niemal słyszymy słowa, które kieruje do Habakuka: „Zanieś posiłek, jaki masz, Danielowi do Babilonu, do jamy lwów”. „Panie, nie widziałem nigdy Babilonu ani nie znam jamy lwów” – odpowiada przerażony i zdziwiony Habakuk. „Ujął go więc anioł za wierzch głowy i niosąc za włosy jego głowy przeniósł do Babilonu na skraj jamy z prędkością wiatru” (Dn 14, 33–39).

Dzięki Berniniemu i jego rzeźbie widzimy wyraźnie, że niepewny swego losu Habakuk wzdryga się przed spotkaniem, do jakiego zmusza go anioł, najwyraźniej w obawie o swoje życie. Wydaje się opierać, wskazując na własne sprawy i pożywienie, które przeznaczył dla kogoś innego. Ale dla kogo? Nie możemy mieć wątpliwości – prorok wskazuje na piramidę znajdującą się po jego lewej stronie, czyli pomnik nagrobny zleceniodawcy kaplicy, Agostina Chigiego, jakby to dla niego posiłek był przygotowany. Aby w pełni zrozumieć znaczenie owego posiłku (eucharystii), musimy prześledzić scenę, którą zaaranżował dla nas Bernini. Zniecierpliwiony anioł pokazuje Habakukowi drogę ponad naszymi głowami, a my – jak w wirtualnej rzeczywistości – podążamy za jego gestem, bezwiednie wciągnięci w dramatyczny moment boskiej interwencji. Po przeciwnej stronie widzimy zatopionego w modlitwie, spokojnego, można wręcz powiedzieć – zrelaksowanego, proroka Daniela, na co wskazywać może równie zrelaksowany, leżący i liżący jego stopę lew. Jego modły zostały wysłuchane. Mało tego, zaufanie do Boga i „boski posiłek”, który przyniósł mu Habakuk, uwolniły go od strachu i upewniły w przekonaniu, że nagrodą za modły jest wybawienie z ziemskich trosk i nadzieja na zbawienie. Oczywiście przesłanie jest uniwersalne, ale w szczególny sposób odnosi się do funkcji, jaką miała kaplica grobowa. Dar Habakuka, będący symbolem ofiary eucharystycznej, umożliwia zmarłym drogę do zmartwychwstania. W tym kontekście możemy w pełni zrozumieć gest wzbraniającego się Habakuka, który przeznaczył swój posiłek eucharystyczny dla spoczywających w podziemiach kaplicy przedstawicieli rodu Chigi.

Ale czy Bernini byłby aż tak przewrotny i zuchwały, by sugerować, że Habakuk wzbraniał się z udzieleniem pomocy Danielowi tylko ze względu na ród, z którego wywodził się jego zleceniodawca – papież Aleksander VII?

Prorok Habakuk z aniołem, Gian Lorenzo Bernini, 1661, marmur, kaplica Chigich, bazylika Santa Maria del Popolo

Jeśli spodobał Ci się ten artykuł, możesz pomóc nam w dalszej pracy, wspierając portal  roma-nonpertutti  w konkretny  sposób — udostępniając newslettery i przekazując niewielkie kwoty. One pomogą nam w dalszej pracy.

Możesz dokonać wpłat jednorazowo na konto:
Barbara  Kokoska
62 1160 2202 0000 0002 3744 2108
albo wspierać nas regularnie za pomocą  Patonite.pl  (lewy dolny róg)

Bardzo to cenimy i Dziękujemy.