Guido Reni (1575–1642) – hazardzista o subtelnych manierach

Guido Reni, portret kardynała Bernardino Spady, fragment, Galleria Spada

Guido Reni, portret kardynała Bernardino Spady, fragment, Galleria Spada

Był tym, „...który podobny do szlachetnego orła, wzbił się do lotu ku dalekim sferom i czerpiąc z niebiańskich idei, przyniósł na ziemię cząstkę raju”, twierdził współczesny mu Cesare Malvasia. Ten boloński kronikarz przekazał nam również, że artysta nie należał do osób wykształconych, żywił lęk przed kobietami i czarami, a jego olbrzymią słabością był hazard – potrafił grywać całymi nocami i przegrywać zarobiony majątek, tkwiąc w permanentnym zadłużeniu.

Guido Reni, portret kardynała Bernardino Spady, fragment, Galleria Spada
Guido Reni, Męczeństwo św. Cecylii, bazylika Santa Cecilia
Guido Reni, fresk Aurora, Casino dell'Aurora
Guido Reni, Św. Michał Archanioł, kościół Santa Maria della Conzcezione
Guido Reni, Ukrzyżowanie, ołtarz główny, kościół San Lorenzo in Lucina
Guido Reni, Kleopatra, Pinacoteca Capitolina, Musei Capitolini
Guido Reni, Męczeństwo św. Andrzeja, oratorium Sant'Andrea
Guido Reni, Koncert anielski, oratorium Santa Silvia
Guido Reni, ołtarz Świętej Trójcy, kościół Santissima Trinità dei Pellegrini
Guido Reni, Ukrzyżowanie św. Piotra, Musei Vaticani, Pinacoteca Vaticana
Guido Reni, Maria Magdalena, Museo Nazionale d'Arte Antica, Palazzo Barberini
Guido Reni, Salome z głową Jana Chrzciciela, Galleria Nazionale d'Arte Antica, Palazzo Corsini
Guido Reni, Św. Hieronim, Galleria Spada
Guido Reni, Alegoria Pomyślności, Accademia di San Luca
Guido Reni, postacie św. Piotra i św. Pawła, oratorium Sant'Andrea
Śpiące Putto, Guido Reni, Galleria Nazionale d'Arte Antica, Palazzo Barberini

Był tym, „...który podobny do szlachetnego orła, wzbił się do lotu ku dalekim sferom i czerpiąc z niebiańskich idei, przyniósł na ziemię cząstkę raju”, twierdził współczesny mu Cesare Malvasia. Ten boloński kronikarz przekazał nam również, że artysta nie należał do osób wykształconych, żywił lęk przed kobietami i czarami, a jego olbrzymią słabością był hazard – potrafił grywać całymi nocami i przegrywać zarobiony majątek, tkwiąc w permanentnym zadłużeniu.

      Guido Reni, Ukrzyżowanie św. Piotra, fragment,
      Pinacoteka Vaticana - Musei Vaticani

Swoją karierę rozpoczął w Bolonii, gdzie związał się z kręgiem malarzy szkoły bolońskiej (Domenichino, Giovanni Lanfranco, Francesco Albani i inni), preferujących idealistyczny sposób malowania na wzór sztuki Rafaela. Twórcy ci wywodzili się ze szkoły założonej w mieście przez Annibale Carracciego. To z nim Guido Reni współzawodniczył później w Rzymie, na początku jednak, po przybyciu do miasta nad Tybrem około 1600 roku, pomagał mu uporać się z ambitnym zleceniem, jakim było wykonanie fresków w Palazzo Farnese. Od razu stał się protegowanym kardynała Paolo Camilla Sfondratiego i to dla niego wykonał obrazy przeznaczone do kościoła Santa Cecilia na Zatybrzu (Trastevere), które przyniosły mu uznanie rzymskich znawców sztuki, w tym tych najważniejszych – papieża Pawła V i jego siostrzeńca i nepota, kardynała Scipione Borghese. Z czasem Reni stał się nadwornym malarzem papieża, wychwalanym za piękno i świetlistość barw oraz klasyczny wdzięk swoich prac. Wykonał dla niego liczne obrazy i dekoracje ścienne, w tym freski w apartamentach pałacu Apostolskiego na Watykanie oraz w Palazzo del Quirinale, służącym w tym czasie jako letnia rezydencja papieska.

Konfrontacja z malarstwem cenionego w tym czasie w kręgach kolekcjonerów sztuki Caravaggia zachwiała jednak dotychczasowym sposobem malowania Reniego. W jego obrazach pojawiły się silne światłocienie, pewna doza naturalizmu i mroczność, co irytowało tego pierwszego, twierdzącego, że Reni naśladuje jego styl. Nic dziwnego, był on też w tym czasie jego głównym konkurentem w walce o pozyskiwanie zleceń. W odróżnieniu od skorego do gwałtownych czynów Caravaggia Reni był człowiekiem spokojnym, o kobiecej wręcz urodzie, a oprócz tego – jak pisał Malvasia – „był zawsze życzliwy i uprzejmy, miły, szczodry i dworny i do tego zawsze dobrze i szykownie ubrany”.

      Guido Reni, Autoportret, ok. 1603,
      Galleria Nazionale d'Arte Antica,
      Palazzo Barberini, zdj. Wikipedia

Podróżując między Bolonią a Rzymem, wciąż ulepszał swój malarski styl. Prawdziwą renomę zyskał po stworzeniu fresku Aurora  (1614), stanowiącego główną dekorację pawilonu ogrodowego Scipione Borghese. Po ukończeniu tego dzieła mógłby dzierżyć berło najprzedniejszego malarza Rzymu, ale konflikt z Kurią papieską, najprawdopodobniej dotyczący zapłaty, spowodował, że Reni wyjechał do Bolonii i tam osiadł na stałe. Do miasta nad Tybrem powrócił w 1625 i 1636 roku, aby zrealizować kolejne zlecenia. To ostatnie, wykonane dla kościoła Santa Maria della Concezione, miało mu przynieść popularność na wieki. Jego Michał Archanioł depczący szatana stał się prawdziwą katolicką ikoną, którą z katechizmów zna każde wychowane w tej wierze dziecko, a dorosły z książek dewocyjnych i ołtarzy na całym globie. Dwa lata później w innym rzymskim kościele (San Lorenzo in Lucina) zawisło jedno z najdziwniejszych Ukrzyżowań, jakie znamy. Pozbawiony oznak cierpienia Chrystus wydaje się w tym przedstawieniu ulatywać w niebiosa.

Pod koniec życia sposób malowania Reniego stał się szybki, schematyczny i powierzchowny. Według Malvasia przyczyną tego był pośpiech, który pojawił się jako następstwo hazardu i nieustannych problemów finansowych artysty. Niektórzy badacze dopatrują się w ostatnich latach jego życia przeżywanej depresji. Jakkolwiek by na to nie patrzeć, faktem jest, że w jego późnych pracach pojawił się nie tylko pośpiech, ale też powtarzające się „chodliwe” motywy, głównie religijnej natury, wykonywane bardziej przez jego warsztat niż jego samego.


Malarska sława Reniego, w odróżnieniu od Caravaggia, trwała przez następne stulecia. Dopiero pod koniec XIX wieku zaczęto jego twórczość utożsamiać z sentymentalizmem i sztucznością, i wtedy jego gwiazda zdecydowanie przygasła. W samym Rzymie znajduje się ponad 150 prac (w tym rysunków i szkiców) tego płodnego artysty, część z nich także w zbiorach prywatnych.

 

Niektóre prace malarza w Rzymie:

Bazylika Santa Cecilia na Zatybrzu

Męczeństwo św. Cecylii

Tondo ukazujące scenę mistycznych zaślubiny Cecylii i Waleriana

Oratorium Sant’Andrea (przy kościele San Gregorio Magno)

Męczeństwo św. Andrzeja, postacie dwóch apostołów – Piotra i Pawła, 1608

Oratorium Santa Silvia (przy kościele San Gregorio Magno)

Koncert anielski w zwieńczeniu absydy

Palazzo del Quirinale

Dekoracje w papieskiej kaplicy – Cappella Paolina dell’Annunziata, 1609

Nawiedzenie Marii, 1610

Narodziny Marii, 1610

Bazylika Santa Maria Maggiore

Freski w papieskiej kaplicy – Cappella Paolina,1612

Kościół Santissima Trinita dei Pellegrini

Ołtarz główny Świętej Trójcy,1625

 

Kościół Santa Maria della Concezione

Św. Michał Archanioł, ok. 1636


Kościół
San Lorenzo in Lucina

Ołtarz główny - Chrystus na krzyżu, ok. 1638


Kompleks kościoła
Santa Maria in Vallicella

Madonna objawiająca się św. Filipowi Nereuszowi

Casino dell’Aurora w kompleksie Palazzo Rospigliosi Pallavicini

fresk  Aurora  w pawilonie ogrodowym, 1614

Musei Vaticani

Ukrzyżowanie św. Piotra (1605) początkowo dla kościoła San Paolo alle Tre Fontane

Madonna ze św. Hieronimem i Tomaszem, 1635

Św. Mateusz z aniołem, 1640

Galleria Nazionale d’Arte Antica, Palazzo Barberini

Maria Magdalena pokutująca, 1633

Śpiące Putto, 1628

Galleria Nazionale d’Arte Antica, Palazzo Corsini

Judyta z głową Holofernesa

Galleria Spada

Portret kardynała Bernardino Spady, 1631

Judyta z głową Holofernesa, 1630

Św. Hieronim

   
Musei Capitolini (Pinacoteca Capitolina)

Męczeństwo św. Sebastiana

Anima beata