Cesarz Hadrian (76–138) – podróżnik i miłośnik kultury greckiej

Cesarz Hadrian, Museo Ostia Antica

Cesarz Hadrian, Museo Ostia Antica

Hadrian był wykształcony, zaradny, przedsiębiorczy i zdyscyplinowany, choć nie stronił od okrucieństwa w stosunku do swych przeciwników politycznych. Pomimo że przez historię uznany został za jednego z najwybitniejszych rzymskich cesarzy, tego, który przyniósł imperium dwadzieścia lat stabilizacji i pokoju, sami rzymianie – zarówno lud, jak i senat – nie darzyli go wielką miłością.
Cesarz Hadrian, Museo Ostia Antica
Popiersie cesarza Hadriana, Museo Nazionale Romano, Palazzo Altemps
Vibia Sabina, siostrzenica Trajana, żona Hadriana, Musei Vaticani
Cesarz Hadrian, Musei Capitolini
Głowa Hadriana, Museo Nazionale Romano, Palazzo Massimo alle Terme
Popiersie Antinousa, Musei Vaticani
Mauzoleum Hadriana, obecnie zamek św. Anioła (Castel Sant'Angelo)
Mauzoleum Hadriana, obecnie zamek św. Anioła (Castel Sant'Angelo)
Jedna z absyd podwójnej świątyni (Venus e Roma) na Forum Romanum, fundacja Hadriana, ukończona za Antonina Piusa
Pozostałości świątyni Hadriana, Piazza di Pietra
Model Hadrianeum (świątyni Hadriana)
Most św. Anioła (Ponte Sant'Angelo) i zamek św. Anioła (Castel Sant'Angelo) - dawne mauzoleum Hadriana
Widok dawnych forów, na lewo (na żółto) - świątynia Trajana
Hadrian, Antinous i Vibia Sabina, Museo Nazionale Romano, Palazzo Massimo alle Terme
Vibia Sabina, żona Hadriana, Museo Nazionale Romano, Palazzo Massimo alle Terme
Vibia Sabina, żona Hadriana, Museo Nazionale Romano, Palazzo Massimo alle Terme
Antinous, faworyt Hadriana, Museo Nazionale Romano, Palazzo Massimo alle Terme
Popiersie Hadriana, Musei Vaticani
Popiersie Hadriana, Musei Vaticani
Popiersie Hadriana, Museo di Castel Sant'Angelo
Vibia Sabina (żona cesarza Hadrian) jako Venus Gentrix, Museo Ostia Antica
Przybycie  Hadriana do Rzymu, powitanie przez senat, lud i boginię Romę, relief z niezachowanego łuku Hadriana,  Musei Capitolini
Panteon, budowla odremontowana przez Hadriana
Kopuła Panteonu powstała z inicjatywy cesarza Hadriana - do dziś jedno z najznakomitszych rozwiązań inżynieryjnych
Ponte Sant'Angelo, wybudowany przez Hadriana most łączący miasto z jego maulozeum
Cesarz Hadrian, Musei Capitolini
Popiersie cesarza Hadriana, Musei Capitolini
Hadrian był wykształcony, zaradny, przedsiębiorczy i zdyscyplinowany, choć nie stronił od okrucieństwa w stosunku do swych przeciwników politycznych. Pomimo że przez historię uznany został za jednego z najwybitniejszych rzymskich cesarzy, tego, który przyniósł imperium dwadzieścia lat stabilizacji i pokoju, sami rzymianie – zarówno lud, jak i senat – nie darzyli go wielką miłością.
      Mauzoleum Hadriana, obecnie zamek św. Anioła
      (Castel Sant'Angelo)

Kronikarze wspominają o rosłej budowie ciała Hadriana, ale wzrok przykuwa głównie jego brodate oblicze. Był on bowiem pierwszym cesarzem, który wprowadził modę na długi zarost. Jedni twierdzą, że powodem była chęć zatuszowania mankamentów urody, inni, że chęć naśladowania mody greckiej, dla której cesarz żywił wielką atencję.

Hadrian, podobnie jak jego poprzednik na cesarskim tronie – Trajan, pochodził z Hiszpanii i wywodził się ze znanego rzymskiego rodu, przez ciotkę spokrewnionego z tymże cesarzem. Jego zainteresowania koncentrowały się na literaturze greckiej i sztuce, choć jak przystało na Rzymianina z dobrego rodu, musiał wykazywać się też przymiotami żołnierza i piąć się po szczeblach kariery polityczno-militarnej. Po śmierci ojca, który osierocił go, gdy chłopiec miał dziesięć lat, został otoczony przez cesarza opieką. W 100 roku poślubił jego krewną – Vibię Sabinę, ale związek ten nie przyniósł potomstwa.  Po śmierci Trajana został adoptowany (cesarze adoptowani) przez jego żonę Plotynę i bez wielkich przeszkód, w wieku 41 lat, objął cesarski tron.

Niezadowolenie rzymian szybko zaczęła budzić jego ciągła nieobecność w stolicy imperium i latami trwające podróże po prowincjach, gdzie cesarz nadzorował i dyscyplinował legiony, wprowadzał reformy prawne, zakładał nowe miasta, fundował drogi i akwedukty, ale też podróżował, szczególnie chętnie po Grecji, z którą czuł się w specjalny sposób związany. Fascynowały go obce kultury, religie i zwyczaje i nie ukrywał tego.  Krytykowano też w Rzymie jego politykę. Niezadowolenie wzbudziło wycofanie rzymskich legionów z terenów Armenii i Mezopotamii, rozumiane jako zaniechanie wyznaczonej przez Trajana polityki podboju. Strategia polityczna Hadriana była zupełnie inna. Jego poprzednik był cesarzem-żołnierzem, pragnącym jak najdalej rozszerzyć granice imperium. On był administratorem pragnącym ujednolicić i skonsolidować wszystkie prowincje. Nie dążył do wojen. Jedyna, którą prowadził, skierowana była przeciw powstańcom w Jerozolimie w 132 roku i przyniosła zniszczenie miasta i wypędzenie z niego ludności żydowskiej.

      Vibia Sabina, żona Hadriana, Museo
      Nazionale Romano, Palazzo Massimo
      alle Terme

Powodem do krytyki Hadriana był też jego związek z pięknym, o trzydzieści lat młodszym młodzieńcem z Bitynii o imieniu Antinous. I nie chodziło tu o krytykę homoseksualizmu jako takiego, gdyż kultywujący greckie obyczaje Hadrian otaczał się młodymi chłopcami od zawsze, ale o emocje, które temu związkowi towarzyszyły.

Po tajemniczej śmierci Antinousa, w trakcie podróży cesarza do Egiptu, przesadna, ostentacyjna wręcz i trwająca miesiącami żałoba, jakiej w Hadrianie nie wzbudziła śmierć żadnego z członków jego własnej rodziny, budziła niesmak (Obelisk Antinousa) na wzgórzu Pincio). Oburzenie było tym silniejsze, że cesarz nakazał deifikację i kult młodzieńca.  Pomimo ciągłych podróży Hadrian nie zapomniał jednak o Rzymie – budował w nim okazałe obiekty lub przeprowadzał restaurację tych powstałych za czasów cesarza Oktawiana Augusta, którego duchowym spadkobiercą się czuł. I podobnie jak on stworzył monumentalne mauzoleum, w którym miał zostać pochowany. Z czasu jego panowania zachowało się w Rzymie kilka budowli. W ostatnim czasie szczególnym zainteresowaniem cieszy się odkryte w trakcie prac archeologicznych przy nowej nitce metra tzw. Audytorium Hadriana przy Forum Trajana. Był to dwupiętrowy budynek przeznaczony do spotkań kulturalnych. Tu odbywały się lekcje retoryki, recytowano poezję, czytano i recenzowano dzieła literackie. Budowla uległa zniszczeniu w czasie trzęsienia ziemi w IX wieku, a później stanowiła część szpitala należącego do powstałego w XVII stuleciu kościoła Santa Maria di Loreto. Przede wszystkim jednak wyobraźnię Hadriana zaprzątał pomysł stworzenia wielkiego zespołu pałacowego na powierzchni 150 hektarów nieopodal Rzymu – w Tivoli.

Ostatnie lata życia upłynęły cesarzowi pod znakiem ciężkiej choroby – historycy nie są zgodni co do jej przyczyn. Jedni podejrzewają problemy z układem krążenia, inni gruźlicę. Cierpienia związane z chorobą, którym parokrotnie pragnął położyć kres poprzez samobójstwo, nie osłabiły jednak czujności i podejrzliwości cesarza w stosunku do bliskich. Już na łożu śmierci skazał na śmierć swego szwagra i wnuka swej siostry, podejrzewając, że ten pragnął objąć po nim tron. Kilka miesięcy przed śmiercią Hadrian opuścił Rzym i udał się do swojej letniej rezydencji w Baje. Zanim wyjechał, naznaczył swego następcę – kolejnego „adoptowanego” cesarza – Antonina Piusa.

      Cesarz Hadrian, Musei Capitolini

Rok po śmierci Hadriana jego prochy spoczęły w monumentalnym grobowcu, który dziś znany jest jako zamek św. Anioła (Castel Sant’Angelo).  Mimo zaciekłego oporu ówczesnych senatorów za sprawą swego następcy Hadrian został zaliczony w poczet bóstw. Antonin Pius wystawił też boskiemu Hadrianowi świątynię, której resztki do dziś można podziwiać w centrum miasta (Hadrianeum), a także liczne posągi i popiersia, rozsiane po całym imperium. 

Budowle powstałe z inicjatywy Hadriana w Rzymie:

  • świątynia Wenus i Romy przy Forum Romanum (134)
  • mauzoleum Hadriana (139) – dziś przebudowane na zamek św. Anioła
  •   most łączący mauzoleum z miastem - Ponte Elio (dzisiaj Ponte Sant'Angelo)
  • odbudowa zniszczonego w trakcie pożaru Panteonu (125)
  • świątynia Trajana ufundowana za budynkami biblioteki na Forum Trajana (dziś nieistniejąca)
  • Audytorium Hadriana (123)