Papież Sykstus III (390–440) – wielki budowniczy chrześcijańskiego Rzymu

Nawa główna kościoła San Pietro in Vincoli

Nawa główna kościoła San Pietro in Vincoli

Pochodził ze znaczącego rzymskiego rodu Colonnów i należał do grona papieży, których ambicją była budowa silnego, scentralizowanego Kościoła. Kluczową rolę odgrywać miał w nim Rzym – miasto dumne z posiadania w swych granicach miejsc pochówku dwóch wielkich męczenników – św. Piotra i św. Pawła, roszczące sobie, poprzez papieża, pretensje do prymatu nad światem chrześcijańskim. Ta przewodnia rola wyrażała się nie tylko w rozpowszechnianiu Słowa Bożego czy walce z nieortodoksyjnymi doktrynami religijnymi, ale też w woli stworzenia nowego oblicza miasta – tym razem chrześcijańskiego.

Nawa główna kościoła San Pietro in Vincoli
Wnętrze bazyliki Santa Maria Maggiore
Bazylika Santa Maria Maggiore, mozaika tęczy
Bazylika Santa Maria Maggiore, mozaiki nawy głównej, architraw i rząd jońskich kolumn
Bryła bazyliki Santa Maria Maggiore na średniowiecznej rycinie, Museo di Santa Maria Maggiore
Baptysterium San Giovanni in Laterano
Kościół San Lorenzo in Lucina, fasada
Wnętrze bazyliki Santa Sabina
Baptysterium San Giovanni in Laterano, dawny przedsionek, obecnie kaplica śś. Justyny i Cypriana

Pochodził ze znaczącego rzymskiego rodu Colonnów i należał do grona papieży, których ambicją była budowa silnego, scentralizowanego Kościoła. Kluczową rolę odgrywać miał w nim Rzym – miasto dumne z posiadania w swych granicach miejsc pochówku dwóch wielkich męczenników – św. Piotra i św. Pawła, roszczące sobie, poprzez papieża, pretensje do prymatu nad światem chrześcijańskim. Ta przewodnia rola wyrażała się nie tylko w rozpowszechnianiu Słowa Bożego czy walce z nieortodoksyjnymi doktrynami religijnymi, ale też w woli stworzenia nowego oblicza miasta – tym razem chrześcijańskiego.

 

      Wnętrze kościoła Santa Maria Maggiore

Obejmując w 432 roku tron Piotrowy, Sykstus III w zdecydowany sposób przejął rolę fundatora budowli sakralnych, do tej pory spoczywającą w rękach cesarza, jego rodziny czy bogatych darczyńców. On też stał się zleceniodawcą jednego z najbardziej okazałych kościołów w Rzymie – Santa Maria Maggiore, w którym zarówno rzymianie, jak i pielgrzymi mogli odczuć siłę i potęgę papieża i miasta apostolskiego. Świątynia była swego rodzaju owocem soboru w Efezie (431), na którym ogłoszono dogmat o Bożym macierzyństwie Marii, wprowadzając tym samym do kalendarza nowe święto (Matki Boskiej Śnieżnej) i nową świętą – Marię, matkę Syna Bożego. Kościół ozdobiono wspaniałymi mozaikami, wyposażono w złote i srebrne paramenty liturgiczne czy srebrne ołtarze. Hieronim (późniejszy święty) ubolewał nad tymi pozłacanymi ścianami i ołtarzami połyskującymi kamieniami szlachetnymi, ale jego głos nie był słyszany, a jeśli już, to traktowano go z protekcjonalną wyższością – czas skromności, domowych spotkań współwyznawców i nabożeństw skoncentrowanych na Słowie Bożym Kościół miał już za sobą. Zarówno bogaci, jak i biedni chętnie przebywali w pyszniących się bogactwem świątyniach, a pompa dodawała tylko blasku i podbudowywała wiarę już państwowo usankcjonowaną, w pełni zwycięską nad do niedawna jeszcze tolerowanymi kultami pogańskimi. Sama forma nowo powstałej bazyliki – z rzędem jońskich kolumn i klasycznymi w stylu mozaikami – dowodzi jednak adaptacji antycznych wzorców, jest kontynuacją sztuki rzymskiej IV stulecia.

Po zamknięciu pogańskich świątyń i zakazaniu sprawowania pogańskich kultów identyfikacja papiestwa z wielowiekowym Rzymem następowała już nie tylko w duchu antycznych osiągnięć – w zakresie prawa, filozofii czy architektury, ale też poprzez swoistą paralelę ideologiczną. Tak jak kiedyś czuwał nad Rzymem Jowisz, tak teraz czynił to chrześcijański Bóg i dwaj apostołowie, Piotr i Paweł, którzy – jak Romulus i Remus – stali się patronami miasta. Rodził się nowy Rzym, nie cesarski, ale papieski.

      Wnętrze kościoła Santa Sabina

Z równym zapałem zdobiono ważną z prestiżowego punktu widzenia bazylikę św. Jana na Lateranie (San Giovanni in Laterano), znajdującą się obok siedziby papieskiej i z tego względu darzoną równą estymą co bazylika św. Piotra (San Pietro in Vaticano) na Watykanie.

Posługę biskupa Rzymu Sykstus III pełnił zaledwie osiem lat, a okres ten naznaczony był dość częstymi w tym czasie sporami doktrynalnymi różnych odłamów ówczesnych chrześcijan – głównie pelagianów i nestorianów.

Niesławę papieżowi przyniósł tylko proces o zgwałcenie mniszki, a ponieważ oskarżyciele nie znaleźli świadków tego zdarzenia, dostojnik został uwolniony od zarzutów. 

W Liber Pontificalis znajdujemy niejasną wzmiankę o kościele św. Wawrzyńca za Murami (San Lorenzo fuori le mura), którego fundatorem miałby być również Sykstus III, ale najpewniej była to tylko jakaś budowla należąca do tamtejszego kompleksu. W nim też najpewniej po śmierci papieża złożono jego doczesne szczątki.

      Kościół San Lorenzo in Lucina, fasada

Inne budowle powstałe z inicjatywy Sykstusa III lub w czasie jego pontyfikatu:

Bazylika Santa Maria Maggiore – mozaiki do dziś widniejące w partii tęczy (sceny z narodzin i młodości Chrystusa) i w podokiennej części nawy głównej (sceny ze Starego Testamentu). Zachował się też architraw i podtrzymujące go dwadzieścia kolumn po każdej stronie nawy głównej. W absydzie znajdowały się natomiast mozaiki ukazujące Marię w otoczeniu świętych (później zastąpione innymi). Inskrypcja dedykacyjna widniejąca na tęczy kościoła głosi: Xystus episcopus plebi Dei, co oznacza „Biskup Xystus ludowi Pana”.