Świątynia Herkulesa – antyczny heros na bydlęcym targu

Świątynia Herkulesa przy Piazza Bocca della Verità

Świątynia Herkulesa przy Piazza Bocca della Verità

Niepozorna, stojąca na uboczu świątynia jest jednym z najstarszych obiektów architektonicznych w Rzymie i jedną z najlepiej zachowanych antycznych budowli w ogóle. Niegdyś znajdowała się na Forum Boarium, najstarszym placu targowym miasta, przeznaczonym do handlu bydłem i rybami. Na nim i wokół niego z czasem zaczęły powstawać świątynie – w tym właśnie ta, poświęcona Herkulesowi.

Świątynia Herkulesa przy Piazza Bocca della Verità
Antyczne Forum Boarium, świątynia Herkulesa i Ara Maxima, zdj. Wikipedia, autor Alessandro57
Świątynia Hekulesa na Forum Boarium
Świątynia Herkulesa na Forum Boarium
Świątynia Herkulesa, fragment
Świątynia Herkulesa, zwieńczenie budowli
Świątynia Herkulesa na dawnym Forum Boarium
Herkules z Forum Boarium, Musei Capitolini
Świątynia Herkulesa zamieniona na kościół, obraz G. Vanvitelli, Musei Capitolini
Wejście do świątyni Herkulesa na Forum Boarium
Świątynia Herkulesa, korynckie kapitele kolumn okalających celę
Świątynia Herkulesa
Świątynia Herkulesa, wewnątrz freski z 1475 r. przedstawiające Marię pośród świętych
świątynia Herkulesa,  freski powstałe w 1475 roku z inicjatywy papieża Syksytusa IV

Niepozorna, stojąca na uboczu świątynia jest jednym z najstarszych obiektów architektonicznych w Rzymie i jedną z najlepiej zachowanych antycznych budowli w ogóle. Niegdyś znajdowała się na Forum Boarium, najstarszym placu targowym miasta, przeznaczonym do handlu bydłem i rybami. Na nim i wokół niego z czasem zaczęły powstawać świątynie – w tym właśnie ta, poświęcona Herkulesowi.

Zachowała  się w prawie niezmienionej formie, choć czas jej powstania datuje się na 142 rok p.n.e. Jest to mała, okrągła budowla z wewnętrzną celą i otaczającą ją kolumnadą, składającą się z dziewiętnastu wysmukłych kolumn zakończonych korynckimi kapitelami. Początkowo nakrywała ją kamienna, półokrągła kopuła, z czasem zyskała dzisiejszy dach. Poświęcona była ważnemu dla rzymian herosowi – Herkulesowi. Temu, który jako śmiertelnik, dzięki swej odwadze i sile, wyniesiony został do grona postaci boskich. Rzymianie przejęli jego kult od Greków, dla których zwycięski Herakles stanowił ucieleśnienie heroizmu.

      Świątynia Herkulesa, fragment


Przyjmuje się, że pierwotna świątynia poświęcona była Herkulesowi noszącemu przydomek Olivarius, co łatwo skojarzyć z patronem handlarzy oliwek i producentów oliwy. Ufundował ją niejaki Marcus Octavius Herenus, najprawdopodobniej bogaty kupiec, który majątku dorobił się na tych właśnie produktach. Gdy sam Juliusz Cezar uznał Herkulesa za swe bóstwo opiekuńcze, zmieniono nazwę świątyni, poświęcając ją Herkulesowi Victorowi – zwycięskiemu półbogowi. Również kolejni cesarze chętnie łączyli swe imię z tym herosem.

Niektórzy badacze z tą właśnie świątynią wiążą imponujący, pozłacany posąg Heraklesa, dziś znajdujący się na Kapitolu (Musei Capitolini).

Kult Herkulesa był w Rzymie od zamierzchłych czasów praktykowany w usytuowanym nieopodal, dziś niezachowanym, Wielkim Ołtarzu Niepokonanego Herkulesa  (Ara Maxima Herculis Invicti). Resztki tej budowli przetrwały w podziemiach bazyliki Santa Maria in Cosmedin. Na tym to ołtarzu już w czasach republiki (a zapewne i wcześniej) składano dary i ofiary przed planowaną dłuższą wyprawą albo po powrocie z niej, ale też modlono się o wsparcie tego bohatera przed innymi ważnymi przedsięwzięciami. Z ołtarzem związane były wielkie festyny organizowane w dniu święta herosa (12 sierpnia), podczas których serwowano ofiarowane na nim zwierzęta. W ucztach tych brali udział wszyscy mieszkańcy miasta.

Świątynia Herkulesa zachowała się tylko dzięki temu, że już we wczesnym średniowieczu zmieniono jej patrona. Początkowo było to miejsce kultu pierwszego chrześcijańskiego męczennika – św. Szczepana  (Sanctus Stephanus Rotondus). Dopiero w XVII wieku zmieniono wezwanie tego przybytku na Santa Maria del Sole (Matka Boża Słońca), co stanowiło nawiązanie do odnotowanego w XVI wieku w pobliskim domostwie cudu, podczas którego pewien maryjny wizerunek zajaśniał słonecznym światłem.

      Świątynia Herkulesa zamieniona na kościół, obraz
      G. Vanvitelli, XVII w., fragment, Musei Capito

Dzisiaj nie ma już w tym miejscu tętniącego życiem placu, a turyści rzadko tu docierają, co najwyżej, aby odpocząć po zwiedzeniu pobliskiego kościoła, a właściwie obejrzeniu Ust Prawdy znajdujących się po przeciwnej stronie ulicy. Od pewnego czasu budowlę, wraz z pobliską świątynią Portunusa, można nawet w niektóre dni miesiąca zwiedzać. Wówczas ci, którzy pragną zanurzyć się w atmosferze antycznego miasta, mają ku temu sposobność. Szczególnie nastrojowo jest tu wieczorem albo w nocy, gdy nawet szum samochodów nie jest w stanie zniszczyć aury tego miejsca – starego, ale nie onieśmielającego, dostojnego, ale zarazem przychylnego. Zespół dwóch znajdujących się tu dobrze zachowanych świątyń oraz pobliskich łuków: łuku Janusa i łuku Srebników lepiej wprowadza nas w aurę starożytności nawet niż ruiny Forum Romanum, gdzie jedynie możemy sobie wyobrazić większość znajdujących się tam niegdyś budowli.