Świadkiem, ale i współinicjatorem wydarzenia był niejaki Szaweł z Tarsu – żydowski faryzeusz, którego zadaniem było wyrugowanie wyznawców Chrystusa spośród Żydów. Jak wiemy, z czasem stał się on jednym z najważniejszych głosicieli nowej nauki, którego znamy jako nawróconego chrześcijanina o imieniu Paweł. Tłem tego dramatu był konflikt między Izraelitami, wiernymi Prawu żydowskiemu i tradycji obrzezania, a tymi, zwanymi hellenistami (gdyż greka w przypadku większości z nich była językiem codziennym), którzy wyznawali wiarę w Chrystusa i których coraz częściej nazywano chrześcijanami.

Kult świętego Szczepana rozwinął się w Rzymie, podobnie jak w całym chrześcijańskim świecie, po cudownym odnalezieniu jego doczesnych szczątków w 415 roku w Jerozolimie, skąd przewieziono je do Konstantynopola. Już w połowie V wieku można matrona Demetria z rodu Anicia zbudowała na terenie swojego oddalonego o kilka kilometrów od Rzymu latyfundium poświęconą mu świątynię – San Stefano Protomartire przy via Latina. Następnym miejscem kultu męczennika stał się wspaniały kościół San Stefano Rotondo wzniesiony za pontyfikatu Symplicjusza (468–483). Do dziś nie wiemy, kto był jego zleceniodawcą, ale przypuszcza się, że mógł nim być cesarz Walentynian III.

Ale to nie wszystko. Około 560 roku Szczepanowe relikwie, które zaczęły dość licznie pojawiać się w basenie Morza Śródziemnego, dotarły do Rzymu. Złożono je w bazylice św. Wawrzyńca za murami (San Lorenzo fuori le mura), miejscu poświęconym innemu, tym razem rzymskiemu diakonowi – świętemu Wawrzyńcowi. Do dziś w tęczy kościoła widnieje wspaniała mozaika ukazująca obu tych świętych. W ten sposób dwaj młodzi orędownicy biednych i potrzebujących, należący do grona pierwszych męczenników, stali się najbardziej czczonymi, obok świętych Piotra i Pawła, patronami miasta.

Kult Szczepana żywy był przez całe średniowiecze, czego dowodzi zachowany do dziś, choć w zmodernizowanej formie, kościół pochodzący z VIII wieku – Santo Stefano del Cacco (ongiś Santo Stefano de Pinea). Innym miejscem kultu świętego w mieście nad Tybrem była antyczna świątynia Herkulesa w obrębie Forum Boarium, która zachowała się w swej pierwotnej formie tylko dzięki temu, że już we wczesnym średniowieczu uczyniono z niej kościół pod jego wezwaniem. Dopiero w XVII wieku wezwanie to zmieniono na Santa Maria del Sole.

W sztukach plastycznych Szczepan ukazywany jest jako młody diakon, z palmą w ręce lub ewangelią, na której (albo obok której) spoczywają kamienie. Zatem, podobnie jak w przypadku Wawrzyńca, atrybutem świętego stało się narzędzie, którym został umęczony. Na dodatek Szczepan zaczął być czczony jako patron kamieniarzy, murarzy, ale też woźniców, koniuszych oraz orędownik dobrej śmierci. W sztuce nowożytnej najczęściej ukazywana była scena jego męczeństwa. Najpiękniejszy cykl malarski, poświęcony zarówno jemu, jak i św. Wawrzyńcowi, znajduje się w dawnych pomieszczeniach pałacowych na Watykanie (pałac Apostolski), w kaplicy zbudowanej za czasów Mikołaja V (Cappella Niccolina). W połowie XV wieku stworzył go na zamówienie tegoż papieża znakomity Fra Angelico.