Kościół Santa Maria in Montesanto – strażniczka placu, świątynia elegancka, harmonijna i wyważona

Piazza del Popolo, widok na kościoły - Santa Maria dei Miracoli i Santa Maria in Montesanto (po lewej)

Piazza del Popolo, widok na kościoły - Santa Maria dei Miracoli i Santa Maria in Montesanto (po lewej)

Jeśli staniemy plecami do bramy Porta del Popolo, otworzy się przed nami widok niezwykły. U wylotu trzech ulic prowadzących do miasta stoją dwie świątynie. Zdobiące je kopuły i kolumnowe portyki nasuwają skojarzenia z innymi najsławniejszymi rzymskimi budowlami – antycznym Panteonem i, w zminiaturyzowanej tutaj formie, najważniejszą świątynią świata katolickiego – bazyliką św. Piotra (San Pietro in Vaticano). Pojedyncze dzwonnice obu kościołów (jedna z jednej, druga z drugiej strony via del Corso) wyglądają niczym strażnicy z halabardami broniący wejścia do miasta, a zarazem przypominają, że jest to miasto święte. Jeden z tych kościołów nosi wezwanie Santa Maria di Miracoli, drugim – wyglądającym prawie bliźniaczo – jest Santa Maria in Montesanto.
Piazza del Popolo, widok na kościoły - Santa Maria dei Miracoli i Santa Maria in Montesanto (po lewej)
Santa Maria in Montesanto między via del Corso i via del Babuino
Kościół Santa Maria in Montesanto, ołtarz główny
Płaska kopuła kościoła Santa Maria in Montesanto, widok ze wzgórza Pincio
Santa Maria in Montesanto, nad wejściem tablica upamiętniająca fundację kardynała Girolamo Gastaldiego
Santa Maria in Montesanto, widok na kaplice boczne
Santa Maria in Montesanto, kaplica św. Krzyża
Dzwonnica kościoła Santa Maria in Montesanto
Jeśli staniemy plecami do bramy Porta del Popolo, otworzy się przed nami widok niezwykły. U wylotu trzech ulic prowadzących do miasta stoją dwie świątynie. Zdobiące je kopuły i kolumnowe portyki nasuwają skojarzenia z innymi najsławniejszymi rzymskimi budowlami – antycznym Panteonem i, w zminiaturyzowanej tutaj formie, najważniejszą świątynią świata katolickiego – bazyliką św. Piotra (San Pietro in Vaticano). Pojedyncze dzwonnice obu kościołów (jedna z jednej, druga z drugiej strony via del Corso) wyglądają niczym strażnicy z halabardami broniący wejścia do miasta, a zarazem przypominają, że jest to miasto święte. Jeden z tych kościołów nosi wezwanie Santa Maria di Miracoli, drugim – wyglądającym prawie bliźniaczo – jest Santa Maria in Montesanto.

 

      Kościół Santa Maria in Montesanto,
      ołtarz główny

Kościół ten zaczęto wznosić w 1662 roku za pontyfikatu Aleksandra VII – papieża urbanisty i budowniczego, pragnącego nadać tej części Rzymu nowe oblicze. Po pewnym czasie budowę przerwano na cztery lata i zakończono w 1675 roku. W projektowaniu brali udział znakomici architekci tamtej epoki – początkowo Carlo Rainaldi, a później Carlo Fontana. Z kolei Gian Lorenzo Bernini miał ukształtować kopuły obu kościołów tak, aby wyglądały jak najbardziej bliźniaczo. W odróżnieniu bowiem od sąsiedniego, kolistego w planie kościoła Santa Maria di Miracoli, ten, z powodu wąskiej, ale za to wydłużonej  działki, zbudowany został na planie elipsy.

 

Przyjęła się opinia, że pierwotnie kolumny portyku świątyni zaprojektowane zostały przez Berniniego dla dzwonnic bazyliki watykańskiej, ale po katastrofalnej „wpadce” budowlanej architekta wykorzystano je właśnie tutaj. Podobnie jak sąsiadujący kościół, i ten zdobią widniejące na balustradzie gzymsu figury świętych, w tym wypadku karmelitów, wyrzeźbione przez uczniów Berniniego. Dlaczego właśnie tych świętych? Kościół powstał bowiem dla zreformowanych karmelitów Monte Santo (Carmelitani del Primo Instituto), których nowa reguła zakonna uzyskała akceptację papieża w 1640 roku. Wtedy też przyznano im prawo pobytu w Rzymie i pozwolenie na budowę klasztoru i kościoła, do czego w znaczącym stopniu przyczynił się kardynał Girolamo Gastaldi. Napis na frontonie kościoła przypomina, że obie świątynie powstały dzięki finansowemu wsparciu kardynała, który pochowany został w tej obok. Kościół poświęcono Matce Bożej ze Świętej Góry Karmel, gdyż według tradycji karmelici przywieźli ze sobą ze swej pierwotnej siedziby w Ziemi Świętej znajdujący się tam cudowny obraz Madonny. 

 

Eliptyczne wnętrze kościoła otwiera się arkadami na kaplice – po trzy z każdej strony, które dodatkowo zdobią znajdujące się pomiędzy nimi pilastry o korynckich kapitelach. Wieńczy go kopuła, oparta na żebrach i przepruta oknami doprowadzającymi światło do środka. Skromne belkowanie jest delikatnym akordem dekoracyjnym, któremu towarzyszą cztery muzyczne balkony (cantorias), przypominające o muzyce i śpiewie, które rozbrzmiewały w tym wnętrzu. Warto wspomnieć, że w 1707 roku właśnie dla tego kościoła Händel skomponował Nieszpory Matki Bożej z Góry Karmel.

 

Partią najbogatszą w dekoracje jest wydłużona absyda z ozdobnym, zaprojektowanym przez Mattia de Rossiego ołtarzem i znajdującą się w jego centrum ikoną (kopią z XVI wieku) Matki Bożej z Góry Karmel. Flankują go popiersia papieży, podczas pontyfikatu których zbudowano świątynię.

      Kościół Santa Maria in Montesanto,
      nad wejściem tablica upamiętniająca
      fundację kardynała Girolamo Gastaldiego

Patrząc od wejścia:

  • Kaplica Krzyża (pierwsza po prawej) posiada bogate sztukaterie z XVII wieku. Interesująco wypadają dwa znajdujące się tam tonda wykonane w pierwszej połowie XIX wieku przez sztukatora Ferdinando Cavalleriego: Dawid z głową Goliata i Judyta z głową Holofernesa.
  •     Kaplica Czyśćca (druga po prawej) zwraca uwagę obficie dekorowanym ołtarzem, z obrazem Ostatnia wieczerza w Emaus autorstwa Riccardo Tommasi Ferroniego, współczesnego malarza posiłkującego się stylem manieryzmu i baroku.
  •     Kaplicę św. Anny (trzecia po lewej)zdobią malowidła XVII-wiecznego artysty, Niccolo Berrettoni. W ołtarzu głównym dojrzymy obraz przedstawiający Świętą Rodzinę. 

Po dwóch stronach absydy ołtarzowej znajdują się wejścia do byłego klasztoru (po prawej) i zakrystii (po lewej).

  •     Zakrystię warto obejrzeć po pierwsze dlatego, że została zaprojektowana przez Carlo Fontannę; po drugie ze względu na freski (Aniołowie z narzędziami męki Chrystusa) w stylu Baciccia, wykonane przez nieznanego artystę.
  • Kaplica świętych Jakuba i Franciszka z Asyżu (trzecia po lewej) warta jest zainteresowania ze względu na znajdujący się w niej obraz Carlo Marattiego przedstawiający Matkę Boską ze św. Franciszkiem.

Kościół, jak widać, nie oferuje wielu cennych dzieł sztuki, niemniej znajdziemy w nim piękne przykłady typowej dla baroku dekoracji. Ponadto wnętrze wzbogacają interesujące dzieła sztuki współczesnej o tematyce religijnej (np. rzeźby drogi krzyżowej). Od 1953 roku w świątyni odbywają się tzw. msze artystów – w każdą niedzielę zbierają się tu rzymscy twórcy oraz osoby związane ze światem kultury i sztuki. Oni też dbają o harmonię tego wnętrza i odpowiedni dobór dekoracji, odkąd przybytek ten powierzono Wspólnocie „Messa degli Artisti”.