Papież Innocenty VIII (1432–1492) – chorowity, acz zaradny protektor własnych dzieci

Nagrobek papieża Innocentego VIII, część dolna, bazylika San Pietro in Vaticano

Nagrobek papieża Innocentego VIII, część dolna, bazylika San Pietro in Vaticano

Był synem rzymskiego senatora i jako młodzieniec prowadził typowe dla osób swej sfery beztroskie, czasem hulaszcze życie, przemieszczając się między Genuą, Neapolem (gdzie spłodził dwójkę dzieci), Padwą (gdzie studiował) i Rzymem – gdzie wstąpił w służbę kardynała Filippo Calandriniego. W 1460 roku przyjął święcenia kapłańskie i zaczął się piąć po drabinie kariery, która doprowadziła go aż do stanowiska datariusza (wysokiego urzędnika Penitencjarii Apostolskiej) papieża Sykstusa IV. Dzięki protekcji papieskiego bratanka Giuliano della Rovere (późniejszego papieża Juliusza II) przywdział kapelusz kardynalski, a z czasem objął zaszczytny urząd kamerlinga.
Nagrobek papieża Innocentego VIII, część dolna, bazylika San Pietro in Vaticano
Nagrobek Innocentego VIII, część górna, bazylika San Pietro in Vaticano
Nagrobek papieża Innocentego VIII, bazylika San Pietro in Vaticano
Tabernakulum papieża Innocentego VIII, bazylika Santi Quattro Coronati
Był synem rzymskiego senatora i jako młodzieniec prowadził typowe dla osób swej sfery beztroskie, czasem hulaszcze życie, przemieszczając się między Genuą, Neapolem (gdzie spłodził dwójkę dzieci), Padwą (gdzie studiował) i Rzymem – gdzie wstąpił w służbę kardynała Filippo Calandriniego. W 1460 roku przyjął święcenia kapłańskie i zaczął się piąć po drabinie kariery, która doprowadziła go aż do stanowiska datariusza (wysokiego urzędnika Penitencjarii Apostolskiej) papieża Sykstusa IV. Dzięki protekcji papieskiego bratanka Giuliano della Rovere (późniejszego papieża Juliusza II) przywdział kapelusz kardynalski, a z czasem objął zaszczytny urząd kamerlinga.

Po śmierci Sykstusa IV i trzech dniach konklawe sam został w 1484 roku wybrany na papieża i przyjął imię Innocenty (z łaciny: niewinny) VIII. Uchodził za kandydata kompromisowego (przejściowego), ponieważ ani bratanek zmarłego papieża z rodu della Rovere, ani jego zawzięty wróg – wicekanclerz Rodrigo Borgia (późniejszy papież Aleksander VI) nie zdołali przekonać do siebie większości kardynałów. Obaj liczyli zresztą, że wybierając kardynała Cibo, to oni przejmą ster władzy, a jego pontyfikat nie będzie długi ze względu na słabe zdrowie kandydata. Co też się potwierdziło – chorowity papież często tygodniami przebywał w łóżku. Gdy jednak był zdrowy, lubił przepych i luksusy. Prowadzone przez niego wojny dodatkowo pustoszyły skarbiec Stolicy Apostolskiej. Aby go wypełnić, Innocenty nie tylko sprzedawał i wystawiał na licytację papieskie urzędy, ale nawet oddał w zastaw papieską tiarę.

      Nagrobek papieża Innocentego VIII,
      bazylika San Pietro in Vaticano

Z niechęcią kolegium kardynalskiego spotkało się uznanie przez papieża niektórych spośród swoich dzieci i ich legitymizowanie (uznanie za dzieci papieża), co do tej pory wydawało się czymś wprost niemożliwym. Czym innym bowiem było posiadanie przez papieża potomstwa, a czym innym obnoszenie się z nim – i w tamtych czasach uchodziło to za zachowanie stanowczo niestosowne. Wtedy też syn Innocentego – Franceschetto uzyskał tytuł gubernatora Rzymu i funkcję naczelnego wodza wojsk papieskich. Z powodu jego ambicji doszło nawet do konfliktu zbrojnego z Neapolem, który został zażegnany, choć tylko czasowo, poprzez małżeństwo wnuczki papieża i krewnego króla Neapolu. Prawdziwym sukcesem politycznym Innocentego było natomiast ponowne nawiązanie dobrych stosunków Stolicy Apostolskiej z Florencją, które przypieczętowano kolejnym mariażem, tym razem syna papieża, wspomnianego Franceschetto, z córką Wawrzyńca Wspaniałego de Medici, władcy Florencji. W zamian za tę „przysługę” młodociany syn Wawrzyńca –  Giovanni de Medici (późniejszy papież Leon X) otrzymał kapelusz kardynalski. Natomiast w zamian za 40 tysięcy dukatów rocznej pensji i relikwie Świętej Włóczni (św. Longina), otrzymane od sułtana tureckiego Bajezyda II za przyjęcie na papieski dwór jego brata i konkurenta do tronu, Cema, Innocenty zaniechał też myśli o krucjacie przeciw Turkom osmańskim.

Do historii papież ten przeszedł jako autor bulli nazywanej najczęściej „bullą przeciw czarownicom”, która wydana została dla niektórych prowincji, biskupstw i parafii środkowych Niemiec i potwierdzała pełnomocnictwa dla tamtejszych inkwizytorów w ich walce z herezją. Przez krytyków Kościoła często interpretowana jako pozwolenie na „palenie czarownic”, nie była jednak niczym innym jak poświadczeniem dokumentu już wcześniej wydanego, w którym wyraźnie mówiono nie o zabijaniu, ale o więzieniu i nakładaniu grzywny na osoby dopuszczające się herezji. Tym niemniej uzupełniona w niedługim czasie o swego rodzaju podręcznik (mówiący, jak sądzić i torturować) o nazwie Malleus Maleficarum (Młot na czarownice), bulla ta dała tamtejszym inkwizytorom (dominikanom) nieskrępowaną władzę ścigania heretyków i tym samym stanowiła początek fali prześladowań i śmierci poprzez spalenie niezliczonej ilości podejrzanych o czary i kontakty z szatanem. Najbardziej godnym krytyki posunięciem papieża była jednak krucjata przeciw waldensom, a właściwie ich pogrom.

      Nagrobek papieża Innocentego VIII, część dolna,
      bazylika San Pietro in Vaticano

Innocenty VIII nie był wybijającym się mecenasem sztuki. W pamięci pozostanie jako pomysłodawca i fundator pierwszej w Rzymie wypoczynkowej willi, usytuowanej na północnym zboczu Watykanu (dziś należy do watykańskiego kompleksu wprzęgniętego w dziedziniec wybudowany przez Donato Bramantego). Belweder, gdyż taką nazwę przyjęto dla tej miejskiej posiadłości, wnet stał się formą chętnie naśladowaną przez rzymskich dygnitarzy, bankierów i kardynałów. W pomieszczeniach willi freski wykonał Pinturicchio (zachowane jedynie fragmentarycznie) oraz inny znakomity malarz tego czasu Andrea Mantegna (zniszczone po powstaniu Museo Pio-Clementino - Musei Vaticani).

Okoliczności śmierci chorowitego papieża pobudzają wyobraźnię ludzi od pokoleń, choć do końca nie wiadomo, ile w narosłej wokół niej historii kryje się prawdy. Papież miał wielu wrogów, a ci wiedzieli, jak zdeprecjonować zarówno jego, jak i papiestwo. Często niedomagający Innocenty wielokrotnie wydawał się być na skraju śmierci i wciąż ożywał. Jego zagorzały krytyk, cieszący się popularnością we Florencji mnich Girolamo Savonarola, przepowiedział podobno dokładnie datę jego śmierci. Natomiast współczesny papieżowi kronikarz Stefano Infessura (piszący również o Sykstusie IV) donosił, że na kilka miesięcy przed ostatecznym pożegnaniem się z życiem biskup Rzymu, za namową żydowskiego lekarza, poddać się miał dziwnej transfuzji krwi. Pobrano ją od trzech chłopców, którzy następnie zmarli, a krew podano Innocentemu doustnie. Nie można jednak wierzyć wszystkiemu, o czym donosił Infessura, gdyż był on stronnikiem wrogich papieżowi Colonnów, a jego Rzymski dziennik nie jest sprawozdaniem obiektywnym.

      Tabernakulum papieża Innocentego VIII,
      kościół Santi Quattro Coronati

Gdy rozbrzmiały dzwony donoszące o śmierci papieża, jak zawsze żądny łupów motłoch wystąpił na ulice Rzymu, służba ograbiła apartamenty papieskie, a kardynałowie czym prędzej udali się do swych pałaców, aby chronić własne majątki.

Papież pochowany został w bazylice watykańskiej (San Pietro in Vaticano), a jego wykonany z brązu pomnik nagrobny jest jednym z najmniejszych papieskich monumentów, tam się znajdujących. Ukazuje Innocentego pośród personifikacji cnót ze wspomnianą włócznią Longinusa w lewej ręce. Nagrobek, składający się z dwóch części – siedzącej (żyjącej) i leżącej (martwej) postaci papieża, powstał dla starej jeszcze bazyliki św. Piotra i został następnie przeniesiony (jako jedyny) do nowo zbudowanej świątyni. Autorami dzieła, stworzonego w 1498 roku, są dwaj florenccy mistrzowie – bracia Antonio i Piero  Pollaiuolo. Znajduje się ono w drugim filarze po lewej stronie, patrząc od wejścia.

 

Budowle i obiekty powstałe w Rzymie za pontyfikatu Innocentego VIII:

  • Willa wypoczynkowa – Belweder w ogrodach watykańskich, służąca za miejsce zabaw dworu papieskiego
  • Niezachowana kaplica papieska i jej dekoracja autorstwa Andrea Mantegni (zniszczona po  wybudowaniu jednego z działów Musei Vaticani)
  • tabernakulum dla kościoła Santi Quattro Coronati

Whoops, looks like something went wrong.