I zupełnemu przypadkowi należy zawdzięczać fakt, że z pomnikiem cesarza Marka Aureliusza – wybitnego myśliciela i nietuzinkowego wodza – nie uczyniono tego samego. Chrześcijanie rozpoznali w nim bowiem postać Konstantyna Wielkiego – pierwszego cesarza chrześcijanina. Drugim razem udało się pomnikowi ujść cało z wirów historii po osiemnastu wiekach. W 1979 roku podłożono bombę w pobliżu rzymskiego ratusza, której eksplozja lekko uszkodziła monument. W trakcie prac restauracyjnych okazało się, że brąz, z którego wykonano rzeźbę, wymaga konserwacji. Aby uchronić pomnik od dalszej erozji, przeniesiono go do pobliskich wnętrz Muzeów Kapitolińskich (Musei Capitolini), gdzie można go oglądać w specjalnie dla niego przeznaczonej sali. Na Kapitolu ustawiono wierną kopię pomnika i ta znajduje się tam do dziś. 

Pomnik Marka Aureliusza (ten w muzeum) został wykonany z pozłacanego brązu pomiędzy 176 a 180 rokiem. Był wyrazem wdzięczności senatu rzymskiego dla wodza, który powstrzymał plemiona Germanów nacierające na Rzym od północy oraz Partów zagrażających z południa. Ale nie tylko. Był to też wyraz czci dla człowieka roztropnego, o głęboko zakorzenionym poczuciu obowiązku, przekonanego o wartości służby dla imperium i jego mieszkańców, cesarza liczącego się ze zdaniem senatorów, a przy tym filantropa, fundatora szkół, przytułków i szpitali dla rzymskiego ludu. Do historii Marek Aureliusz przeszedł jako cesarz godny naśladowania i podziwu, ale też jako „filozof na tronie”, autor Rozmyślań – filozoficznych refleksji na temat ludzkiej natury.

Nie wiemy, gdzie monument stał pierwotnie – albo na Forum Romanum, albo na dzisiejszym Piazza Colonna, a ongiś Polu Marsowym, gdzie później stanęły poświęcona cesarzowi kolumna (kolumna Marka Aureliusza) i świątynia.

Posągi konne zarezerwowane były w starożytnym Rzymie dla cesarza lub męskich członków jego rodziny i tworzone w celach reprezentacyjnych. Stanowiły wyraz czci dla ich militarnych osiągnięć. Ale kapitoliński posąg ukazuje cesarza nie w militarnym czy reprezentacyjnym stroju triumfującego wodza, ale ubranego w tunikę i narzucony na ramiona wojskowy płaszcz. Jego nogi odziane są w cywilne buty (calcei senatori), a nie te do jazdy konnej. Takie elementy, podobnie jak łagodnie wyciągnięta w geście pozdrowienia ręka, sugerują, że ideą przewodnią projektanta pomnika była chęć ukazania cesarza nie triumfującego, ale gwaranta imperialnego pokoju i ładu – cesarza obrońcy i orędownika militarno-politycznej stabilności państwa. Podkreśla to też spokojna poza jego konia, który łagodnie poddaje się jeźdźcy. U jego stóp znajdowała się najprawdopodobniej figura pokonanego barbarzyńcy. Sam cesarz promieniuje spokojem, dystynkcją i łagodnością. Nie tylko poprzez cywilne odzienie, ale też pozę wyrażającą spokój. Nie zapominajmy ponadto o brodzie – również ona niesie pewne przesłanie. Była swoistą oznaką jego przynależności do grona stoików, z których filozofią i podejściem do życia cesarz się identyfikował. Noszono ją w tym czasie nie tylko, aby upodobnić się do filozofów greckich, ale też by podkreślić brak próżności i lekceważący stosunek do rabujących czas zabiegów kosmetycznych.

W VIII wieku pomnik (przypomnimy: uważany za pomnik Konstantyna Wielkiego) pojawił się na terenie rezydencji papieskiej na Lateranie, a w 1538 roku przeniesiony został na polecenie papieża Pawła III i ku niezadowoleniu Michała Anioła (Michelangelo Buonarroti) na dzisiejsze miejsce (Piazza del Campidoglio). Pierwszy z nich chciał w ten sposób ozdobić powstający z jego inicjatywy plac, a drugi widział w nim element zakłócający koncepcję urbanistyczną, której był autorem. Papież jednak postawił na swoim, a Michelangelo musiał zaprojektować postument, na którym stanął pomnik. Zdawano sobie już wówczas sprawę, kogo przedstawia. W połowie XV wieku bibliotekarz watykański Palatina, porównując wizerunki cesarzy na monetach i opisy starożytnych obiektów, doszedł do wniosku, że nastąpiła podtrzymywana przez stulecia pomyłka.

Artystyczną klasę pomnika doceniono już w okresie średniowiecza. Na nim wzorował się twórca Jeźdźca Bamberskiego, a później generacje twórców renesansu (Donatello, Andrea del Verrocchio), baroku (Andreas Schlüter) czy klasycyzmu (Bertel Thorvaldsen). Można z całą pewnością przyjąć, że był to najbardziej inspirujący pomnik konny wszech czasów.

Dziś znajduje się on w klimatyzowanym pomieszczeniu, aby do minimum zneutralizować wpływ środowiska. Przy wykonywaniu kopii posągu, by nie naruszyć złotej powłoki i w żaden sposób nie osłabić tkanki metalu, nie skorzystano, jak to zazwyczaj bywa, z bezpośredniego odlewu, ale zastosowano komputerowy model, milimetr po milimetrze odwzorowując oryginalną strukturę rzeźby. Zrezygnowano jedynie z pozłoty.

Druga kopia antycznego oryginału znajduje się w austriackim mieście Tulln, przypominając o wielowiekowej obecności Rzymian nad Dunajem. Tak więc można powiedzieć, że pamięć o cesarzu w namacalny sposób przetrwała stulecia. O tym marzył on sam, snując refleksje nad ludzkim przemijaniem i cesarskim panowaniem.