Taki też obraz kreują historycy – papieża o szlachetnym charakterze, unikającego nepotyzmu. Jego pasją, jak przystało na erudytę, były książki, które nie tylko kolekcjonował, ale i czytał. Zbierając po całej Europie unikatowe manuskrypty, w tym te greckie, stworzył podwaliny Biblioteki Watykańskiej. Zafascynowany sztuką antyczną, zainicjował też zabezpieczanie odnajdywanych bądź popadających w ruinę obiektów sztuki i architektury. Pomagał mu w tym zaufany przyjaciel z lat młodości, Leon Battista Alberti, miejski archeolog i konserwator, twórca pierwszego krytycznego przewodnika po Rzymie (Descriptio urbis Romae).  Za swego pontyfikatu wzmocnił fortyfikacje miasta, odbudowywał akwedukty (Aqua Virgo), uporządkował i wybrukował ulice, odnawiał kościoły. Faworytem papieża w dziedzinie malarstwa był subtelny wizjoner - dominikanin Fra Angelico. 

Papież odnosił się ze szczególną estymą do architektury, doceniając jej rolę w umacnianiu wiary katolickiej. Z jego ust padły też słynne słowa, wypowiedziane pod koniec życia (1455): „Wiara ludu opierająca się tylko na doktrynie zawsze będzie słaba i chwiejna. Jeśli jednak władza Stolicy Piotrowej zostałaby unaoczniona w majestatycznych budowlach, nieśmiertelnych pomnikach. (...) wiara rozwinęłaby się i umocniła jak tradycja przekazywana z pokolenia na pokolenie”. Credo to wydaje się przyświecać następnym pokoleniom biskupów Rzymu, niezmordowanie dekorujących, budujących i upiększających Wieczne Miasto dla bożej chwały.

Był pierwszym papieżem, który wprowadził trwający do dziś zwyczaj apostolskiego błogosławieństwa na ówczesnym placu watykańskim w każdą niedzielę i święta.

Jego liczący osiem lat pontyfikat nie jest jednak wolny i od ciemnych stron. Po wykryciu spisku, którego celem miało być zamordowanie papieża i wprowadzenie w Rzymie rządów republikańskich, prowokatorzy, Stefano Porcari i jego sympatycy, zostali osądzeni i powieszeni w zamku św. Anioła.

Mikołaj V zmarł w wyniku  dokuczającej mu długie lata podagry. Jego sarkofag kilka razy przenoszono w bazylice św. Piotra (San Pietro in Vaticano) z miejsca na miejsce, a obecnie znajduje się w Grotach Watykańskich.

Dokonania budowlane i dekoracyjne Mikołaja V:

• Zabezpieczenie chylącej się ku ruinie konstantyńskiej bazyliki San Pietro in Vaticano i planowane jej powiększenie
• Renowacja pałacu Laterańskiego i ozdobienie go freskami Fra Angelico
• Budowa skrzydła pałacu Apostolskiego oraz prywatnej kaplicy na Watykanie (Cappella Niccolina) oraz ozdobienie ich freskami  Fra Angelico, przedstawiającymi sceny z życia św. Wawrzyńca i św. Szczepana