Forum Boarium – starożytne miejsce handlu i kultu

Świątynia Portunusa na dawnym Forum Boarium

Świątynia Portunusa na dawnym Forum Boarium

Równina znajdująca się między Tybrem a podnóżem trzech najważniejszych rzymskich wzgórz – Awentynu, Kapitolu i Palatynu – już w najdawniejszych czasach była ważnym miejscem komunikacyjnym. Tu krzyżowały się drogi handlowe kupców – tych sprowadzających towary drogą morską oraz tych, którzy przybywali do Rzymu z Kampanii i Etrurii drogą lądową. Niedaleko znajdował się też najstarszy rzymski most – Ponte Sublicio, łączący dwa brzegi miasta, a w pobliżu równie stary Ponte Emilio (obecnie znany jako Ponte Rotto), którego osamotnione szczątki do dziś tkwią u nabrzeża Tybru.

Świątynia Portunusa na dawnym Forum Boarium
Most - Ponte Rotto, dawny Ponte Emilio
Świątynia Herkulesa Victora, Forum Boarium
Kościół Santa Maria in Cosmedin, Piazza della Verita
Posąg pozłacanego Herkulesa z Forum Boarium, Musei Capitolini
Łuk Srebników (Arco degli Argentari), belkowanie z reliefem przedstawiającym Herkulesa
Łuk Janusa

Równina znajdująca się między Tybrem a podnóżem trzech najważniejszych rzymskich wzgórz – Awentynu, Kapitolu i Palatynu – już w najdawniejszych czasach była ważnym miejscem komunikacyjnym. Tu krzyżowały się drogi handlowe kupców – tych sprowadzających towary drogą morską oraz tych, którzy przybywali do Rzymu z Kampanii i Etrurii drogą lądową. Niedaleko znajdował się też najstarszy rzymski most – Ponte Sublicio, łączący dwa brzegi miasta, a w pobliżu równie stary Ponte Emilio (obecnie znany jako Ponte Rotto), którego osamotnione szczątki do dziś tkwią u nabrzeża Tybru.

      Kościół Santa Maria in Cosmedin,
      Piazza della Verita

Już w połowie VIII wieku p.n.e. teren ten zaanektowali dla siebie kupcy, z czasem ci handlujący głównie bydłem (stąd nazwa „targ bydlęcy”).  Tu też dopływały statki dalekomorskie do pierwszego i najstarszego portu rzymskiego (Portus Tiberinus). Dopiero w III wieku p.n.e. przeniesiono go do Ostii, a Portus Tiberinus stał się miejscem rozładunkowym dla mniejszych, przybywających stamtąd statków. Funkcjonował aż do II stulecia naszej ery, gdy w czasach cesarza Trajana został zamknięty, a jego miejsce zajęły magazyny.

Na Forum Boarium powstawały znaczące świątynie, w tym sanktuarium darzonego w tym miejscu szczególną czcią Herkulesa, który – wedle legendy – pokonać miał tu Kakusa, potwora o trzech głowach, zagrażającego ówczesnym mieszkańcom tych terenów. Za uwolnienie spod jego jarzma dzielny heros otrzymał od mieszkańców w podzięce ołtarz (Ara Maxima). Herkules urósł szybko do rangi boga opiekuńczego miasta, jego wodzów, ale przede wszystkim kupców, bankierów i handlarzy, którzy dbali tutaj o swoje interesy. Biznesowym kontaktom sprzyjała też forma samej ofiary dla Herkulesa – mogła być ona oddawana jedynie w naturaliach, głównie w zwierzętach ofiarnych, a ich zwłoki należało spożyć na miejscu. W ceremoniach tych brały udział często setki zaproszonych gości. Sutym biesiadom towarzyszyły igrzyska, jak choćby te w 264 roku p.n.e., kiedy jeszcze na prowizorycznej drewnianej arenie zorganizowano tu pierwsze w Rzymie walki gladiatorów.

Ołtarz Ara Maxima był wielokrotnie przebudowywany i modernizowany, aż padł ofiarą wielkiego pożaru w czasach cesarza Nerona. Został jednak odbudowany i istniał aż do IV wieku, gdy definitywnie go zburzono, a na jego fundamentach powstały kolejne budowle, w tym kościół Santa Maria in Cosmedin. Pozostałości platformy, na której ołtarz stał, można zobaczyć w krypcie tejże świątyni, o nim zaś samym informuje dziś jedynie nazwa jednej z ulic (via dell’Ara Maxima di Ercole), przebiegających przez miejsce, gdzie był ulokowany.

      Posąg pozłacanego Herkulesa z Forum
      Boarium, Musei Capitolini

Okrągła, zdobiona rzędem wysmukłych jońskich kolumn świątynia, wzniesiona tuż obok ołtarza, również poświęcona była Herkulesowi i istnieje do dziś. Należy do grupy najstarszych budowli starożytnego Rzymu. Czczono w niej Herkulesa Olivariusa, ale znana jest też jako świątynia Herkulesa Victora (Zwycięskiego). Jej powstanie datuje się na II wiek p.n.e. Z jedną albo drugą budowlą wiązać należy wykopany na Forum Boarium w XV wieku pozłacany posąg herosa, który obecnie znajduje się na Kapitolu (Musei Capitolini).  Druga, zachowana w oryginalnej formie, a powstała w tym miejscu najprawdopodobniej już w IV wieku p.n.e. prostokątna, usytuowana na wysokim podium świątynia Portunusa poświęcona była bogu Tybru i portu. 

Granicę Forum Boarium od strony południowo-wschodniej stanowiła siedziba prefekta, tak zwanej Cura Annonae, czyli urzędu do spraw aprowizacji miasta w żywność, a właściwie w zboże; jej pozostałości odnajdziemy również w kościele Santa Maria in Cosmedin.

Nie można też zapomnieć o znajdujących się tu łuku Srebrników (Arco degli Argentari), powstałym na początku III wieku n.e., oraz o zbudowanym ponad wiek później łuku Janusa, zadaszonym miejscu spotkań handlowych  (Janus Quadrifrons). To one, podobnie jak Circus Maximus, wyznaczały północną granicę forum.