Foro Italico – enklawa kultu Mussoliniego i jego imperium

Foro Italico posągi atletów zdobiące Stadio dei Marmi

Foro Italico posągi atletów zdobiące Stadio dei Marmi

Aby poznać i zrozumieć ducha architektury czasów Benita Mussoliniego, którą określa się mianem sztuki faszystowskiej, należy zobaczyć w Rzymie trzy szeroko zakrojone kompleksy. Jednym z nich jest tzw. EUR – nowo powstała dzielnica znajdująca się na ówczesnych obrzeżach miasta, drugim leżący za dworcem Termini kompleks miasteczka uniwersyteckiego (Città Universitaria), trzecim natomiast wzniesiony na północnym nabrzeżu Tybru, u stóp zalesionego wzgórza Monte Mario, kompleks sportowy Foro Italico, niegdyś (do 1943 roku) noszący nazwę Foro Mussolini.

Foro Italico posągi atletów zdobiące Stadio dei Marmi
Foro Italico, wejście na Stadio dei Marmi, w tle budynek dawnej Accademia di Educazione Fisica
Foro Italico, Piazzale dell' Impero z widokiem na obelisk Mussoliniego
Foro Italico, obelisk poświęcony Mussoliniemu
Foro Italico, widok na obelisk Mussoliniego od strony stadionu
Fontanna z kulą ziemską przed stadionem - zwieńczenie Piazzale dell'Impero
Foro Italico, Stadio dei Marmi
Foro Italico, Stadio dei Marmi
Foro Italico, Stadio dei Marmi, jeden z marmurowych atletów
Foro Italico - posągi atletów zdobiące Stadio dei Marmi
Foro Italico, jeden z posągów zdobiących stadion (Stadio dei Marmi)
Foro Italiko, Stadio dei Marmi, narciarz
Foro Italico, Stadio dei Marmi, zwieńczenie trybuny stadionu
Foro Italico, dekoracje rzeźbiarskie kortu tenisowego
Foro Italico, posąg żołnierza - dekoracja kortu tenisowego
Foro Italico, dekoracja kortu tenisowego
Foro Italico, rzeźby na terenie kortów tenisowych
Foro Italico, Casa delle Armi, projekt Luigi Moretti
Palazzo della Farnesina, obecnie siedziba ministerstwa spraw zagranicznych
Palazzo della Farnesina, obecnie siedziba ministerstwa spraw zagranicznych
Foro Italico,  dekoracja kortu tenisowego
Foro Italico, rzeźba na tyłach pływalni
Foro Italico, rzeźba dekorująca tylną część pływalni
Foro Italico, Accademia di Educazione Fisica, Enrico del Debbio
Foro Italico, Accademia di Educazione Fisica, Enrico del Debbio, widok od strony stadionu
Casa delle Armi
Piazzale dell'Impero, mozaiki wychwalające Mussoliniego
Foro Italico, obelisk Mussoliniego, w tle budynek dawnej Accademia di Educazione Fisica
Foro Italico, posąg dekorujący kort tenisowy, w tle zabudowania pływalni
Foro Italico, posąg atlety - dekoracja kortu tenisowego
Foro Italico, pływalnia, mozaiki - dekoracja ścian
Foro Italico, Casa delle Armi, Luigi Moretti,  fasada wschodnia budynku
Foro Italico, rzeźby - dekoracje kortu tenisowego
Foro Italico, posąg - dekoracja kortu tenisowego
Foro Italico, posąg - dekoracja kortu tenisowego
Foro Italico, posąg - dekoracja kortu tenisoweg
Foro Italico, Stadio dei Marmi
Foro Italico, trybuna honorowa, Stadio dei Marmi
Foro Italico, Stadio dei Marmi, w tle pływania i siedziba włoskiego Komitetu Olimpijskiego (dawnej Accademia di Educazione Fisica)
Foro Italico, Stadio dei Marmi
Foro Italico, rzeźby atletów zdobiące stadion (Stadio dei Marmi)
Foro Italico, Stadio dei Marmi
Foro Italico, Stadio dei Marmi
Foro Italico, Stadio dei Marmi
Foro Italico, Stadio dei Marmi
Dawna Accademia di Edicazione Fisica, dekoracja jednej z sal
Foro Italico, rzeźba dekorująca trybunę honorową Stadio dei Marmi
Foro Italico, rzeźba dekorująca trybunę honorową Stadio dei Marmi
Dawna Accademia di Educazione Fisica, klatka schodowa
Dawna siedziba Accademia di Educazione Fisica, klatka schodowa

Aby poznać i zrozumieć ducha architektury czasów Benita Mussoliniego, którą określa się mianem sztuki faszystowskiej, należy zobaczyć w Rzymie trzy szeroko zakrojone kompleksy. Jednym z nich jest tzw. EUR – nowo powstała dzielnica znajdująca się na ówczesnych obrzeżach miasta, drugim leżący za dworcem Termini kompleks miasteczka uniwersyteckiego (Città Universitaria), trzecim natomiast wzniesiony na północnym nabrzeżu Tybru, u stóp zalesionego wzgórza Monte Mario, kompleks sportowy Foro Italico, niegdyś (do 1943 roku) noszący nazwę Foro Mussolini.

      Foro Italico, widok na obelisk Mussoliniego od strony stadionu

To stworzone z białego marmuru założenie – barwna mieszanka napuszonego kiczu, przesadzonej pozy i surowego funkcjonalizmu, przeznaczone było początkowo do treningów młodzieżowej faszystowskiej organizacji paramilitarnej noszącej nazwę Opera Nazionale Balilla, która miała za zadanie wychowywać włoską młodzież w kulcie zdrowego, pięknego ciała na wzór antyku.Miała ona wykuwać człowieka jutra, wrażliwego na faszystowskie ideały, i budować w nim poczucie narodowej dumy i siły. Dowartościowanie sztuki starożytnej i nawiązywanie do niej budowało most pomiędzy współczesnością a chlubnymi czasami wielkiego imperium rzymskiego. Sięgano do antycznych dekoracji w formie monumentalnych rzeźb, płaskorzeźb czy mozaik, wplatając w nie symbole faszystowskiej dyktatury (dziś po części zdemontowane). Wykorzystywano przy tym starożytne formuły architektoniczne, przywołujące wspomnienie dawnych forów i miejsc sportowych rywalizacji. Imię Mussoliniego, jak ongiś cesarzy rzymskich, powtarzano w inskrypcjach, gloryfikując w ten sposób zarówno jego, jak i państwo (imperium), którym władał. Pojawia się ono na mozaikach i płaskorzeźbach imitujących te antyczne, a przede wszystkim na wielkim, zbudowanym na jego cześć obelisku z napisem „Mussolini Dux” (1932), stanowiącym centralny punkt założenia.

 

      Foro Italico - posąg atlety,
      Stadio dei Marmi



Pomysł utworzenia Foro Mussolini zrodził się już pod koniec lat dwudziestych w głowie architekta Enrico del Debbio i to on kierował pracami nad kompleksem aż do 1933 roku. Następnie miejsce to zajął jego konkurent, młody architekt o zupełnie odmiennej wizji architektonicznej, Luigi Moretti, który prace prowadził aż do 1941 roku. W kolejnych latach plan obiektu był nowelizowany, ulepszany i wzbogacany o nowe pomysły, głównie po tym, jak Włosi zgłosili swą kandydaturę do organizacji igrzysk olimpijskich w 1940 roku. Była to doskonała okazja do zaprezentowania całemu światu nie tylko dorobku Mussoliniego, ale też włoskich architektów i urbanistów. Wówczas powstał na przykład pomysł stworzenia z brązu kolosalnej statuy Herkulesa o rysach Mussoliniego, która wieńczyć miała kompleks od strony północno-zachodniej (niezrealizowany). Poszczególne części oddawane były stopniowo, aż do 1938 roku. Wtedy rozpoczęto budowę monumentalnego gmachu Palazzo del Littorio, głównej siedziby faszystowskiego rządu (dzisiaj siedziba włoskiego ministerstwa spraw zagranicznych), znanego też pod nazwą Palazzo della Farnesina i ukończonego dopiero w 1959 roku. 

Organizacja na Foro Mussolini letniej olimpiady w 1940 nie doszła do skutku, kandydatura Rzymu została odrzucona. Wybór padł najpierw na Japonię, potem na Helsinki, ale z powodu wybuchu drugiej wojny światowej imprezę ostatecznie odwołano. Ideę urządzenia w tym miejscu igrzysk olimpijskich zrealizowano dopiero po drugiej wojnie światowej, w 1960 roku.

Foro Mussoliniego tworzyły budynki, które oddawano do użytku od 1928 roku w kolejne rocznice wciąż przywoływanego marszu na Rzym, który w propagandzie faszystowskiej urastał do rangi mitu założycielskiego odrodzonych Włoch pod panowaniem Duce.

Obiekty tworzące Foro Italico:

  •       Foro Italico, w tle Palazzo della Farnesina,
          na pierwszym planie Stadio dei Marmi

    Piazzale dell’Impero (1937). Przechodząc przez Tyber zbudowanym specjalnie w celu połączenia Foro Italico z miastem Ponte Duca d'Aosta, staje się na osi wielkiego placu (Piazzale dell’Impero), którego dominującym, inaugurującym elementem jest wspomniany obelisk ku czci Duce (jego pomysłodawcą był Costantino Costantini). Za nim rozciąga się rodzaj promenady zaprojektowanej przez Luigi Morettiego, na końcu której znajduje się fontanna z kamienną kulą ziemską. Patrząc od strony stadionu, perspektywę budują rzędy kubów, u zbiegu których widnieje obelisk Duce. Nawierzchnia owej reprezentacyjnej promenady wyłożona została czarno-białymi mozaikami nawiązującymi bezpośrednio do starożytnych dekoracji, pomiędzy którymi dostrzec można inskrypcje, podobne do tych, jakie dedykowano ongiś wielkim wodzom: DVCE (wódz), DVCE A NOI (Nasz Duce), MOLTI NEMICI MOLTO ONORE (Wielu wrogów, wiele chwały) czy DVCE LA NOSTRA GIOVINEZZA A VOI DEDICHIAMO (Duce, ofiarujemy ci naszą młodość). W sumie imię Mussoliniego tylko w tym miejscu wykute jest 264 razy. Jest to swoista apoteoza Duce i w plastyczny sposób ukazana mitologia rządów Mussoliniego: w porządku chronologicznym przedstawiono tu takie sceny, jak powstanie oddziałów bojowych w 1919 roku, marsz na Rzym w 1920 roku, zakładanie nowych faszystowskich miast (Littoria, Pontinia, Aprilia), wypowiedzenie wojny Etiopii (1935), proklamacja i założenie imperium Mussoliniego (1936). Plac wedle wyobrażeń Morettiego miał być „monumentalny, uświęcony i przeznaczony dla procesji”, oczywiście w duchu antycznego kultu cesarskiego i współczesnego faszystowskiego.
  •       Foro Italico, posągi na Stadio dei Marmi
    Stadio dei Marmi (1932). Po prawej stronie Piazzale dell’Impero rozciągają się budynki ówczesnej Accademia Fascista di Educazione Fisica(męskiej akademii wychowania fizycznego), która powstała w 1928 roku.Sam stadion, ongiś przeznaczony również do gry w piłkę nożną (dziś lekkoatletyczny), jest najbardziej okazałą budowlą całego kompleksu. Obficie dekorują go figury wykutych w marmurze nagich sportowców (64 sztuki), okalające trybuny i wejście na stadion.Reprezentują oni poszczególne dyscypliny sportu; są tu kulomioci, oszczepnicy, biegacze... Bazy posągów noszą nazwy miast włoskich, będących fundatorami tych ponadnaturalnej wielkości dzieł stanowiących hymn pochwalny dla piękna ludzkiego (męskiego) ciała. Nie da się nie dostrzec siły, heroizmu, powagi i skupienia, charakteryzujących rzeźby sportowców, które czasem, w mniej lub bardziej udany sposób, nawiązują do tego typu przedstawień czasów antyku. Równocześnie nie można jednak nie zauważyć czegoś monstrualnie napuszonego i absurdalnego w sylwetkach tej armii nagich, buchających seksualnością superbohaterów, tym bardziej że niektóre wizerunki muszą budzić wręcz śmiech – jak nagi narciarz.
  • Na wprost Piazalle dell’Impero rozciąga się wielki stadion olimpijski (Stadio Olimpico), ongiś nazwany Stadio dei Capresi (1932). Wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany, całkowicie stracił swój pierwotny wygląd. Obecnie należy do dwóch znaczących klubów piłkarskich – Lazio i AS Roma  (od 1953). Pomieścić może ponad 80 tysięcy widzów. Tu zainaugurowane zostały Letnie Igrzyska Olimpijskie 1960 roku.
  • Na lewo od obelisku wchodzi się na teren kortów tenisowych, zdobiony, podobnie jak Stadio dei Marmi, monumentalnymi posągami sportowców, ale nie tylko. Pojawia się tu też żołnierz Mussoliniego, symbolizujący czas włoskiej ekspansji. W odróżnieniu od poprzednio opisywanych atletów męska nagość tych tutaj zakryta została często wykorzystywanym motywem liści winorośli, jak również bardziej „nowoczesnymi” kąpielówkami.
  • Kierując się w stronę Tybru, nie można nie dostrzec Palazzo delle Terme (1937) – pływalni, a właściwie zespołu krytych basenów, projektu Costantina Costantiniego, do którego prowadzą monumentalne schody. Samo wnętrze utrzymane jest w bliskim Costantiniemu duchu racjonalizmu. Zdobione mozaikami i białymi marmurami wnętrze wciąż tchnie aurą czasów Mussoliniego, choć po drugiej wojnie światowej w dużej mierze zmieniono jego kształt, dostosowując go do potrzeb planowanej olimpiady. 
  •       Foro Italico, Casa delle Armi, projekt Luigi Moretti
    Casa delle Armi, zwana też Accademia di Scherma. Podążając na południowy zachód od Foro Italico, mijając zabudowania kortów tenisowych, dochodzi się do budynku niespodzianki (w pobliżu kładki dla pieszych na Tybrze). Jest nim przez lata zaniedbywany, a obecnie czekający na renowację jeden z najbardziej nowoczesnych budynków ery Mussoliniego. Powstał w 1936 roku jako obiekt przeznaczony do ćwiczeń szermierczych. Jego autorem był Luigi Moretti. Gdyby nie mozaiki ukazujące postacie mitologiczne, znajdujące się na jednej z jego ścian i jednoznacznie zdradzające czas jego powstania, budynek w kształcie litery L można by uznać za obiekt wręcz współczesny. Powstał w duchu włoskiego racjonalizmu w architekturze i stanowi perłę tego nurtu, który rozwinął się we Włoszech w drugiej połowie lat trzydziestych. Niezmiernie ciekawe jest porównanie tego dzieła z leżącym nieopodal budynkiem ówczesnej Accademia Fascista di Educazione Fisica. Pomimo że powstały w niewielkim odstępie czasu (8 lat), wydają się pochodzić z dwóch różnych epok. Świadczy to o niesamowitej akceptacji reżimu Mussoliniego dla nowoczesnej architektury, o podziwie dla światowych osiągnięć w tej dziedzinie, które obserwować można w Italii lat trzydziestych, i o pragnieniu stworzenia na ich bazie nowej, w pełni oryginalnej, faszystowskiej jakości. Należy przyznać, że w dużej mierze ówczesnym architektom się to udało.

Foro Italico pozbawione jest tłumu turystycznych poszukiwaczy historycznych specjałów. Wydaje się żyć całkowicie swoim, trochę peryferyjnym, acz wciąż sportowym życiem. Dzieci grają w piłkę na murawie, rodzice przyglądają się zmaganiom swoich pupili z trybun, korty tenisowe zaludniają starsi panowie pragnący zrelaksować się w trakcie pracy, a przed schodami basenu czekają na swe dzieci zajęci rozmową lub paleniem papierosów opiekunowie. Ale wspomnienie dawnych czasów ożywa tu czasem, gdy pseudokibice Lazio lub członkowie ultraprawicowych organizacji demonstrują swe przekonania polityczne, wyciągając prawe ręce w faszystowskim pozdrowieniu.

Patrz: Wirtualna podróż, Foro Italico