Papież Klemens VIII (1536–1605) – wróg nagości, pobożny i dobroczynny despota

Cappella Paolina, pomnik nagrobny Klemensa VIII, bazylika Santa Maria Maggiore

Cappella Paolina, pomnik nagrobny Klemensa VIII, bazylika Santa Maria Maggiore

Ippolito Aldobrandini został wybrany na papieża w 1592 roku i przez następnych trzynaście lat nadawał ton polityce Kościoła i Państwa Kościelnego. Pochodził ze starego florenckiego rodu. Pobożny, z natury ascetyczny i żarliwy religijnie, skryty i ostrożny, od swego dworu wymagał skromności i czystości moralnej. W tym celu powołana została kongregacja zajmująca się ocenianiem kompetencji moralnych kandydatów na kardynałów.
Cappella Paolina, pomnik nagrobny Klemensa VIII, bazylika Santa Maria Maggiore
Portret papieża Klemensa VIII, zdj. Wikipedia
Portret papieża Klemensa VIII, Cristofano dell'Altissimo, ok. 1600 r., Palazzo Colonna
Plafon z herbem papieża Klemensa VIII Aldobrandini w sali Klemensa VIII, zamek Sant'Angelo
Ippolito Aldobrandini został wybrany na papieża w 1592 roku i przez następnych trzynaście lat nadawał ton polityce Kościoła i Państwa Kościelnego. Pochodził ze starego florenckiego rodu. Pobożny, z natury ascetyczny i żarliwy religijnie, skryty i ostrożny, od swego dworu wymagał skromności i czystości moralnej. W tym celu powołana została kongregacja zajmująca się ocenianiem kompetencji moralnych kandydatów na kardynałów.
      Portret papieża Klemensa VIII, Cristofano
      dell'Altissimo, ok. 1600 r., Palazzo Colonna

Papież okazywał też dużą hojność dla biednych i potrzebujących opieki, a ponadto bezwzględną niechęć dla sztuki niesłużącej celom religijnym. Jak poważnie traktował swoje obowiązki duszpasterskie, świadczyć może fakt, że wsławił się osobistą „pielgrzymką” po rzymskich kościołach, mającą na celu usunięcie z nich wszystkich nieprzystojnych obrazów. Szczególnie nie spodobały mu się wizerunki prawie nagiego św. Sebastiana i na wpół roznegliżowanej św. Marii Magdaleny. Nakazał też wydać edykt formułujący reguły, jakimi kierować się miała sztuka religijna, a na wszystkich „nieprzyzwoitych” malarzy nałożone miały zostać kary pieniężne. Preferowano przy tym tematykę pozbawioną apokryficznych podtekstów, rodem ze średniowiecznych legend. 

Wymogi skromności nie dotyczyły jednak papieskich nepotów. Pietro Aldobrandini i Cinzio Passeri Aldobrandini (Cardinale di San Giorgio) już w 1593 roku otrzymali godności kardynalskie, co pozwoliło im na zgromadzenie majątku, w tym pokaźnych zbiorów sztuki. Pietro wsławił się osobliwą kolekcją bardzo erotycznych obrazów, a oprócz tego znany był ze słabości do kurtyzan i mężatek. Papież protegował też innych swoich krewnych, mianował ich kardynałami albo korzystnie wydawał za mąż. W ten sposób w rękach rodu Aldobrandini znalazł się pokaźny majątek.

Aby dodać blasku swemu pontyfikatowi, papież ściągnął do Rzymu wybitnego poetę Torquata Tasso. Jednak w pamięci potomnych pragnął pozostać jako inicjator ery pobożności, dobroczynności i modlitwy. W mieście zabijaków, prostytutek i szulerów, jakim był Rzym końca XVI wieku, nie było to łatwe. Aby „oczyścić” Wieczne Miasto, wzmogła działalność rzymska inkwizycja, która skazała w tym czasie na śmierć dwadzieścia trzy osoby. Wykazywano się też surowością w walce z bandytyzmem i nawet jeśli ofiarami byli posiadacze wpływowych nazwisk, bezwzględnie karano każde przestępstwo. W ten sposób skazano na śmierć członków rodu Cenci (w tym Beatrice Cenci), którym zarzucono morderstwo głowy rodu – Francesca Cenci, nie uwzględniając w wyroku jego sadystycznych inklinacji. Pontyfikat Klemensa VIII będzie łączony z jeszcze jednym wydarzeniem. Po siedmiu latach więzienia, w nocy 16 lutego 1600 roku, wyprowadzono z celi i powiedziono na Campo de'Fiori Giordana Bruno; tam też został spalony na stosie. Takimi „rewelacjami” zainaugurowano Rok Jubileuszowy, któremu towarzyszyły nieustanne bójki między frakcjami Hiszpanów i Francuzów i sympatyzującymi z nimi rzymskimi rodami.

      Cappella Paolina, pomnik nagrobny
      Klemensa VIII, bazylika Santa Maria
      Maggiore

Surowość papieża przysporzyła mu wiele niechęci, tym bardziej że wraz z nadchodzącymi wiadomościami o sukcesach angielskich i niemieckich heretyków w mieście narastała atmosfera niepewności. Strach pogłębił się, gdy w wigilię 1598 roku Rzym nawiedziła wielka powódź – Tyber wylał, a istniejący od czasów starożytnych most Ponte Emilio (Ponte Rotto), łączący lewobrzeżną część miasta z Zatybrzem (Trastevere), runął pod naporem szalejącej wody, zabierającej ze swym nurtem ludzi i domostwa. W mieście zaczął panować chaos i obezwładniający strach. Otuchy dodał ludowi jedynie cud, jaki niedługo potem wydarzył się na Zatybrzu. W tamtejszym kościele odkryto nietknięte od stuleci zwłoki pięknej św. Cecylii – było to niczym psychoterapeutyczny środek na uśmierzenie bólu i frustracji niepewnych swej przyszłości rzymian.

Papież Klemens VIII zmarł w wieku 69 lat i został pochowany w bazylice Santa Maria Maggiore.